مردی از تبار عقل…

به گزارش «مبلغ» به نقل از ایبنا – الهام سادات حجازی دانشجوی دوره دکتری علوم قرآن و حدیث: علم الهدی صدایش می‌­زدند. از همان دوران کودکی متفاوت از هم سن و سال­‌های خودش بود. همه­ بچه‌­ها به دنبال بازی و شیطنت‌­های دوران کودکی­شان بودند اما او افق­‌های والایی را ترسیم می‌­کرد. از هوش و ذکاوت بالایی برخوردار بود. در خاستگاهش بغداد مکتب معتزله شکل گرفته بود. پای درس استادانی چون قاضی عبدالجبار معتزلی و شیخ مفید نشسته بود. از آثار علمی خاندان نوبختیان نیز بهره و تأثیر گرفته بود و همه­ این موارد دست در دست هم داده بودند تا در دورانی که حتی اکثر مکتب حدیثی قم نص­ گرا بودند او حرف از اجتهاد و تفکر عقل‌گرایانه زند! چیزی که درکش برای هم عصرانش سخت به نظر می‌­رسید؛ زیرا تا قبل از عصر غیبت و حتی در دوره­ غیبت صغری نیازی به اجتهادات عقلی حس نمی‌­شد و همه راوی اخبار و نقل گرای صرف بودند.

تفکر عقل گرایی در تمام شخصیت و آثار علمی علم الهدی یا همان سید مرتضی نمایان است. حتی در نقد و تبیین احادیث قائل به ترجیح وجوه عقلی است، عقلی که حجة الحجج است، برای شناخت و پذیرش اصول عقاید و شناخت احکام عقل مورد تأکید وی است تا جایی که افرادی را که شناختشان در اصول بر پایه­ تقلید است و بدون تعقل و تحقیق اعتقاد پیدا کرده‌­اند را کافر و فاسق می‌­داند! مبارزه با خرافه پرستی- چیزی که هنوز هم در گذر قرن‌­ها گریبان اعتقاد بعضی از افراد را گرفته است- این عالم امامیه در قرن‌­های ۴ و ۵ با این عقیده­ انحرافی مبارزه می‌­کند و عدم اعتقاد خود را بدون هیچ ابایی مطرح می­‌کند.

از اصول عقلی سید مرتضی اصل حسن و قبح، اصل اختیار و نفی جبر و اصل مباح بودن هر منفعت بی­ضرر است. عقل حجت درونی و راهنمای درونی هر انسانی است. به باور سید مرتضی خدا هیچ­گاه بندگانش را رها نکرده و آنها را در انجام تکالیفشان متحیر نگذاشته است. سید مرتضی بیان می­دارد فردی حتی اگر در جایی باشد که دین خدا از طریق پیامبران به او نرسیده باشد و اطلاعی نداشته باشد حجت فرد در انجام تکالیف عقل اوست و باید به حکم عقلش عمل کند.

سید مرتضی برای احکام توجیه عقلی می­‌آورد. آیات و روایات ناسازگار با اصول عقلی را به تأویل می‌­برد و از اصول و مبانی تشیع به صورت عقل گرایانه دفاع می‌­کند. سید مرتضی در برابر شبهات اهل سنت همچون یک کنشگر عمل می­‌کند و با ادله­ عقلی فضای پر التهاب  مناظره را به سکوت مبدل می­‌کند و باعث می­‌شود هر پرسش­ کننده‌­ای در درون خود بگوید آری راست می­‌گوید حق با اوست!

باید این عقلگرایی در دنیای امروز نیز ظهور و بروز بیش­تری پیدا کند. بسیاری از خرافات و باورهای خرافی امروزه با همین نکته­ ساده اما عمیقِ عقلگرایی قابل حل است. پاسخ بسیاری از شبهات ریشه در تأملات عقلی دارد و به راحتی قابل پاسخ­گویی است.

در فضای غبارآلود فتنه و اغتشاش این عقل است که کدام طرف میدان بودن را نشان می­‌دهد و رهبری می‌­کند. بصیرت مورد نیاز در شرایط فتنه با عقل حاصل می‌­شود. عقل است که انسان را از بیراهه رفتن نجات می‌­دهد. ریشه­ بسیاری از اباحه‌­گری‌­های موجود در جامعه­ امروز ناشی از عقل ضعیف و تحلیل ناقص است و این با دعوت به تفکر قابل رفع است.