چهارشنبه سوری از شادی و آمرزش گناهان تا جراحت و خشونت / مشکل از وقتی شروع شد که از ریشه ها فاصله گرفتیم

چهارشنبه سوری یک جشن بهاری است که ایرانیان برای استقبال از نوروز برگزار می‌کنند. مردم در این جشن آتش روشن کرده، دور آتش حلقه زده، به تعداد ۳ یا ۵ یا ۷ تپه آتش درست کرده و از روی آنها می‌پرند و شعر می‌خوانند. چهارشنبه سوری در هر شهر یا منطقه با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود و حتی اسم خاصی دارد. این جشن در بین مردم گیلان به نام گول گوله چهارشنبه، در کردستان به نام چورشمه کوله، در اصفهان به نام چارشمبه سرخی و در قزوین به نام کوله چهارشنبه شناخته می‌شود.

شعر چهارشنبه سوری

مردم بر طبق آئین و عقیده‌های باستانی در جشن چهارشنبه سوری هنگام پریدن از روی آتش شعرهای مثل زردی من از تو، سرخی تو از من را می‌خوانند. این شعر در واقع دعایی بوده است که ایرانیان از قدیم برای آتش می‌خواندند تا آتش بیماری‌ها و نگرانی‌های سال گذشته را از آن‌ها بگیرد و سال جدید را با شادکامی و سرزندگی شروع کنند. در شب چهارشنبه سوری همچنین گفتن شعر غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا و شعر ای شب چهارشنبه، ای کلیه جاردنده، بده مراد بنده در بین مردم شهرهای مختلف مرسوم است.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری

• پریدن از روی آتش
• کوزه شکنی
• فال گوش ایستادن
• قاشق زنی
• شال اندازی
• تهیه آجیل مشکل گشا
• بخت گشایی
• بولونی

همانطور که گفته شد مشخصه اصلی چهارشنبه‌سوری، برافروختن آتش و پریدن از روی آن در آخرین چهارشنبه سال خورشیدی است که چند روز قبل از چهارشنبه‌سوری، مردم برای گردآوری هیزم، بوته و امثال آن به بیرون از شهر می‌روند. ماده سوختنی آتش چهارشنبه‌سوری، گاهی از ضایعات کشاورزی همان منطقه (مثلاً در خور برگ خرما یا در گیلان ساقه برنج) تأمین می‌شود. محل برافروختن آتش پشت بام، حیاط خانه، میدان روستا یا خیابان‌های شهر است.

کومه‌های آتش در تعداد فرد (یک، سه، پنج یا هفت کومه) و به فاصله چند متری از هم چیده می‌شود. آتش‌افروزی در زمان غروب آفتاب یا بعد از آن انجام می‌شود و مردان، زنان و کودکان از روی آن می‌پَرَند و شعر «سرخی تو از من، زردی من از تو» می‌خوانند. برخی بر این باورند که این کار آنها را از بیماری و زردرویی در سال بعد مصون می‌کند. آتش را بعد از مراسم وامی‌گذارند تا خود به خود خاموش شود یا آن را با آب خاموش می‌کنند.

در بیشتر شهرهای ایران پس از پریدن از روی آتش، کوزه‌ می‌شکنند، که ریشه این آیین، این باور قدیمی است که کوزه بدیمنی را جذب می‌کند و با شکستن کوزه، بدیمنی‌ها هم از بین می‌رود که البته فقظ باوری سنتی است. این رسم در شهرهای مختلف با تفاوت‌های جزئی انجام می‌شود. در تهران قدیم یک یا چند سکه درون کوزه می‌گذاشتند و از بالای بام (یا در زمان قدیم از بالای نقاره‌خانه) به پایین پرتاب می‌کردند تا بشکند.

در خراسان علاوه بر سکه، مقداری زغال و نمک هم در آن قرار می‌دهند و قبل از پرتاب کوزه، آن را دور سر خود می‌گردانند، در اراک و آشتیان در کوزه دانه‌های جو می‌ریزند و در شرق و جنوب‌شرق ایران، معمولاً به‌جای کوزه‌های نو، کوزه‌های مستعمل را می‌شکنند.

اما این سنت احتمالاً بر یک اصل بهداشتی نیز متکی بوده‌است، زیرا ایرانیان قدیم بر این باور بوده‌اند که ظروف سفالین را بیش از یکسال در خانه نباید نگاه داشت و چون ظروف سفالین لعاب ندارند و قابل شستشو نیستند و اگر یک سال استفاده شوند، آلوده و غیربهداشتی می‌شوند و استفاده بیشتر از آنها جایز نیست، پس آنها را باید شکست و دور انداخت.

در استان گیلان نیز این جشن از دیرباز متداول بوده و مردم این خطه با جمع آوری هیزم ، کاه و ساقه‌های برنج ، آتش روشن می کردند و با پریدن از روی آن، آخرین شب چهارشنبه سال را جشن می گرفتند ، ضمن اینکه مراسم قاشق‌زنی نیز طی دهه‌های گذشته یکی از رسوماتی بود که در این شب در گیلان و سایر استانهای کشور انجام می شد.

قاشق زنی رسم شیرین و معنوی چهارشنبه سوری  

یکی از رسوماتی که در شب آخرین چهارشنبه سال انجام می‌شد و هم‌اینک به فراموشی سپرده شده، مراسم قاشق زنی و بخت‌گشایی بود که در این رسم، دختران و پسران جوان، چادری بر سر و روی خود می‌کشند تا شناخته نشوند و به در خانه دوستان و همسایگان خود می‌روند. صاحبخانه از صدای قاشق‌هایی که به کاسه‌ها می‌خورد به در خانه آمده و به کاسه‌های آنان آجیل چهارشنبه‌سوری، شیرینی، شکلات، نقل و پول می‌ریزد.

آیین قاشق‌زنی احتمالاً نشات گرفته از این عقیده است که ارواح نیک درگذشتگان در رستاخیز آخر سال به میان زندگان بازگشته و به شکل افرادی که رویشان پوشیده‌است به خانه بازماندگان سر می‌زنند و زندگان برای یادبود و برکت به آنان هدیه‌ای می‌دهند. در زند اوستا آمده‌است که پنج روز آخر سال تا روز پنجم فروردین اورمزد دوزخ را خالی می‌کند و ارواح رها می‌شوند. قاشق زنی استفاده ارواح از زبان بدنی به جای زبان گفتاری است.

غذای شب چهارشنبه سوری

• آش رشته: بیشتر مردم مناطق مختلف ایران در شب چهارشنبه آخر سال، آش رشته یا انواع آش محلی مربوط به منطقه خود را درست می‌کنند.
• آش ابودردا: در پخت این آش از ۷ نوع بنشن (حبوبات) به نیت شگون عدد ۷ استفاده می‌شود و کسانی این آش را می‌پزند که بیماری در خانه دارند و شفای او را در سال جدید می‌خواهند.
• پلو هفت رنگ: این پلو از ۷ جور پلو مختلف تهیه می‌شود. پلوهایی مجزا از خرما، زیره، کشمش، شوید، آلبالو، سبزی، عدس و لوبیا که بسته به توان مالی هر خانواده‌ای این پلوها می‌توانست متفاوت باشد.
• آجیل پلو، مرصع پلو، رشته پلو: این غذا از انواع آجیل و مغزهای مقوی و خوشمزه تشکیل شده و با مرغ یا گوشت و همراه کشمش و خرما و … سرو می‌شود.

منبع : ایمنا