روایت آیت الله جوادی آملی از تخصیص حکم محارب برای شخصیت حقوقی به جای شخصیت حقیقی در ابتدای انقلاب

به گزارش مبلغ بیست و چهارمین اجلاسیه نشست دوره ای اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم شامگاه چهارشنبه در مسجد امام حسن عسکری (ع) با سخنرانی حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی برگزار شد. گزارش شفقنا از این اجلاسیه را در ادامه بخوانید:

اگر ظرفیت علمی بیشتر بشود، بسیاری از مشکلات، حل می شود

آیت الله العظمی جوادی آملی در بیست و چهارمین اجلاسیه نشست دوره ای اساتید سطوح عالی و خارج حوزه علمیه قم خاطرنشان کردند: مقدم شما علما، اساتید، محققان، مؤلفان، بزرگان و بزرگواران حوزه علمیه قم را گرامی می داریم؛ دهه پر برکتِ کرامت را ارج می نهیم؛ سالروز فتح خرمشهر را گرامی می شماریم و قداست و عظمت حوزه پر برکت قم را از ذات اقدس اله مسألت می کنیم و امیدواریم به دست توانای شما علمای بزرگ و بزرگوار، این حوزه و سایر حوزه های شیعه، به پیشگاه حضرت ختمی امامت، وجود مبارک ولی عصر ارواحناه فداه تقدیم بشود.

ایشان افزودند: چند جمله در رابطه با دهه کرامت عرض کنیم که محور اساسی حوزه است؛ مستحضر هستید «کرامت» واژه ای عربی است که معادل فارسی ندارد. «بزرگ» غیر از «کبیر» است؛ کبیر را به بزرگ معنا می کنند؛ اما «عظیم» غیر از «بزرگ» است؛ «کریم» غیر از «بزرگ» است.

ایشان گفتند: اولین سوره ای که در قرآن نازل شده است، سوره «علق» است که در آغاز آن سوره فرمود: معلم اکرم تدریس می کند. «اقرأ و ربّک الأکرم». اگر گفتند در فلان مدرس، فقیه تدریس می کند، یعنی درس فقه می گوید. اگر در فلان مدرس، مفسّر تدریس می کند، یعنی درس تفسیر می گوید. اگر گفتند در مسجد، «اکرم» تدریس می کند، یعنی درس کرامت می دهد. اولین سوره ای که نازل شده است، سوره علق است که جوامع بشری را به شرکت در مدرس اکرم دعوت می کند. «اقرأ و ربّک الأکرم».

آیت الله جوادی آملی خاطرنشان کردند: خدای سبحان که اسماء حسنای فراوانی دارد با «اکرم» سخن می گوید. یعنی خدا درس کرامت می دهد. کرامت، وصف فرشته ها است که «بأیدی سفره کرام برره» یعنی تعلیم و تربیت مسجد و حوزه و مراکز مذهبی اهل بیت علیهم السلام، فرشته پروری و فرشته خویی است.

ایشان در ادامه بیان داشتند: تدریس خدا فرشته پروراندن است؛ «اقرأ و ربّک الأکرم» از این رو صدر و ذیل این سوره مبارکه از غیر کرامت سخنی به میان نیامده است؛ گرچه سخن از عصیان برخی مطرح است اما در این سوره، سخن از این نیست که تبهکار را به دوزخ می برند؛ بیان نورانی خدا در بخش پایانی این سوره آن است که «ألم یعلم بأن الله یری» انسان نمی داند که خدا او را می بیند؟ این فرشته پروری است؛ که انسان، بگوید من چون در مشهد و در محضر و در مظهر خدای سبحان هستم، خلاف نمی کنم. آن خدای اکرم، شاگردانی چنین، تربیت می کند. «اقرآ و ربّک الاکرم» آغاز سوره است و «ألم یعلم بأن الله یری» پایان سوره است.

ایشان اظهار داشتند: دهه کرامت که ما در جوار بارگاه این بانو که کریمه اهل بیت سلام الله علیهم هستند، چنان که ایران اسلامی ما در جوار بارگاه ملکوتی کریم اهل بیت علیهم السلام، وجود مبارک امام رضا صلوات الله و سلامه علیه است، این کرامت را به برکت حوزه های علمیه، نظام اسلامی باید قدر بدانیم؛ جامعه اسلامی باید قدر بداند؛ مردم مسلمان باید نسبت به این برکت حق شناسی کنند. این چند جمله کوتاه، مربوط به دهه کرامت بود.

آیت الله جوادی آملی در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کردند: سالروز فتح خرمشهر است که خدا فتح کرده است؛ منتهی ذات اقدس اله سخنی محرمانه با رسولش دارد؛ می فرماید: گرچه تو تیر انداختی، اما تیرانداز، ماییم؛ «و ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی» از این سخن، بی پرده تر، و باریکتر و ظریفتر و دقیقتر و لطیفتر به شاگردان پیغمبر فرمود؛ فرمود گرچه مقاتله کردی و عده ای را کشتی، اما «فلم تقتلوهم ولکن الله قتلهم» بین این جمله با «رمیت اذ رمیت» صدها فرسخ، فاصله علمی است؛ در آنجا هر دو نسبت را حفظ کرده است و فرمود: «و ما رمیت اذ رمیت ولکن الله رمی» ولی در پیروزی رزمندگانی که این علامت مختصر را هم از گردن انداخته اند و گمنام گمنام شدند، به آنها فرمود: اصلا شما نکشتید؛ بلکه کار من است؛ «فلم تقتلوهم»؛ نفرمود: «فلم تقتلوهم اذ قتلتموهم ولکن الله قتلهم» فرمود: «فلم تقتلوهم» این درس، درس دیگری است؛ این مکتب، مکتب دیگری است؛ این کار، کار رزمنده است؛ اما همه کار را خدا به خود اسناد داد و فرمود: «فلم تقتلوهم ولکن الله قتلهم»

ایشان گفتند: فتح خرمشهر محصول شاگردان شما است؛ خیلی از طلبه ها رفتند و شهید شدند؛ آنها یا پای منبر عالمی بودند؛ یا در نماز جماعت عالمی شرکت می کردند؛ بالاخره مسجد و حوزه علمیه و طرح کرامت و مدرس بود که این جنگ هشت ساله را خوب اداره کرد. بیگانه بداند وآشنا هم آشناتر بشود که این نظام در کنار سفره حوزه تربیت شد؛ این نظام در کنار سفره پر برکت اهل بیت علیهم السلام ماند که امیدواریم حق شناس باشند و حق شناسی کنند؛ احدی به خود اجازه ندهد که به حرم امن عمامه کسی، لباس روحانی کسی اهانت کند. این ها کسانی هستند که جانشینان ائمه علیهم السلام و پاسداران دین هستند؛ کسانی هستند که در روز خطر، حافظان دین هستند؛ گروه اولی که صف قتال را تشکیل داد، همین علما و همین حوزه ها بودند. وقتی بررسی می کنید، آمار شهدای روحانیت را نسبت به رقم و عدد صنفشان، از همه بیشترند و از همه فروغشان بیشتر بنابراین نظام و ایران و کشور، مدیون حوزه است؛ منتهی آنها لله کار کردند و اجرشان را هم از ذات اقدس اله می گیرند.

علم، مظروفی است که ظرف را توسعه می دهد!

آیت الله جوادی آملی در بخش دیگری از سخنان خود، خاطرنشان کردند: محور اصلی بحث این محفل وزین و عمیق علمی، همان طور که در دعوتنامه ها ملاحظه فرمودید، ظرفیت ها و مشکلات حوزه است؛ مستحضر هستید که ظرف های مادی با مظروف، تنگ و تنگ تر می شود؛ ولی ظرف معنوی با آمدن مظروف، بر ظرفیتش افزوده می شود.

ایشان ادامه دادند: بیان نورانی علی علیه السلام است که-کلام او دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق است- فرمود: هر ظرفی در دنیا با آمدن مظروف، ظرفیتش کم می شود؛ اگر ظرفی ظرفیت ۱۰ لیتر آب را دارد؛ اگر ۲ لیتر آب وارد بشود؛ به مقدار ۲ لیتر، ظرفیتش اشغال شده است؛ این ظرف دیگر ظرفیت ۸ لیتر را دارد. مظروف، ظرف را تنگ می کند تا اینکه پر می شود و جایی برای غیر نیست.

ایشان گفتند: بیان نورانی امیر بیان و بنان سلام الله علیه این است: «کل وعاء یتضیق بماءٍ فیه الا وعاء العلم فإنّه یتسع» فرمود: ظرف علم با تمام ظروف دنیا فرق دارد. دل، قلب، روح امری ملکوتی است؛ اگر طلبه ای در حوزه یا دانشجویی در دانشگاه، وقتی وارد کلاس درس شد، اگر ظرفیت ۱۰ مطلب علمی را داشت؛ وقتی ۲ مطلب علمی را فهمید، فردا ظرفیت ۱۲ مطلب علمی را پیدا می کند؛ این مظروف، ظرف را توسعه می دهد. اینچنین نیست که ظرف را تنگ کند. شرح صدر، از همین نشئه پیدا می شود. فرمود: هر مظروفی وقتی وارد ظرف شد، ظرفیت آن ظرف را تنگ می کند؛ ولی علم، وقتی وارد دل شد، شرح صدر می آورد و ظرفیت را اضافه می کند. اگر کسی ظرفیت ۱۰ مسأله علمی را داشت؛ وقتی به این مسائل رسید، هم اکنون ظرفیت ۱۰۰ مسأله را پیدا می کند؛ این می شود شرح صدر.

ایشان اظهار داشتند: ظرفیت حوزه را خود علم تأمین می کند؛ ما باید بدانیم ان شاء الله که کمبودی از این جهت نیست؛ در ظرفیت حوزه یک بخش در این است که خود علم ظرفیت می آورد؛ بخش دیگر در این است که عالِم ظرفیت می آورد؛ منتهی این، یک رنج دیگری می خواهد تا گنج دیگری ببرد. عالم اگر به دنبال علم و دراسه باشد، آنچه که استاد می گوید، گوش بدهد و یاد بگیرد؛ آنچه در کتاب و کتیبه است، بنگرد و مطالعه کند و یاد بگیرد، ظرفیتش همان ظرفیت علم است و به همان اندازه گسترش پیدا می کند اما اگر راه دیگر را طی کرد که راه مهمتری است و جزو علمایی شد که ورثه انبیا شدند، جدا از علم الدراسه، علم الوراثه را هم یاد گرفت، گذشته از خواندن و نوشتن شب و روز، از دعای سحر و سحرخیزی غفلت نکرد و الآن که اوایل ذی القعده است تا دهم ذی الحجه که چهل شب و روز است، اربعین کلیمی یادش نرفت، اهل چهله بود، این چهل شبی که کلیم حق، چهله گرفته، «و واعدنا موسی اربعین لیله» آنگاه «فتم میقات ربّه اربعین لیله» این اربعین کلیمی یادش نرفت، راه کلیم حق را طی گرفته، چهله گرفته و طبق بیان نورانی رسول گرامی علیه و علی آله آلاف التحیه و الثناء فرمود: مواظب باشید؛ یعنی مواظب باشید «طهروا افواهکم»؛ همیشه با طهارت باشید؛ نه تنها با وضو، نه با غسل، با پاک بودن فضای سخن؛ حرف غیر علمی از عالم شنیده نشود؛ حرف غیر تحقیقی از عالم حوزوی شنیده نشود؛ حرفی که بوی تألیف تازه، تدوین تازه، ابتکار تازه، انشاء تازه نباشد نزد، باید رهاورد تازه از او بشنوند، غیر از این نگوید.

ایشان افزودند: مگر ما به حرم اهل بیت علیهم السلام مشرف نمی شویم؟ مگر به ما نگفتند با عوام فرق داشته باشید؟ مگر به ما نگفتند وقتی به زیارت می روید هدف آن نباشد که خدا گناهان شما و پدران شما را بیامرزد؛ طلب مغفرت و خیر دنیا و آخرت محفوظ؛ اما در حضور امام، با قد رسا بگویید «من به بارگاه شما آمدم» «انی محقق لما حققتم» من آمدم حرف تازه بیاورم؛ من آمدم مرجع تازه بشوم؛ محقق و مؤلف تازه بشوم؛ من هم بشوم شیخ انصاری و صاحب جواهر و فلان مدرس و فلان مفسر. «انی محقق» همه اش «اغفر» نیست. «انی محقق لما حققتم و مبطل لما ابطلتم» بالاتر از این؛ فراخناتر از این؛ «و محتمل لعلومکم».

این مرجع تقلید شیعیان گفتند: شما گفتید ما علم خاص داریم؛ ما قبول داریم؛ گفتید علوم خاص ما را انبیاء و اولیاء و ملک مرسل دارند؛ ما قبول داریم؛ گفتید «او عبد امتحن الله قلبه للتقوی» ما آمدیم از آن قبیل باشیم؛ ما آمدیم علم شما را حمل کنیم؛ نه آنکه خلاصه شیخ انصاری و صاحب جواهر را بفهمیم و حمل کنیم؛ ما می خواهیم شیخ انصاری بشویم؛ و برتر بشویم صاحب جواهر و برتر؛ یا علوم دیگری را که بحرالعلوم ها دارند را بیاموزیم.

ایشان عنوان کردند: ما در زیارت چرا می خوانیم: «محتمل» یعنی محتمل؛ من آمده ام تا این بار را حمل کنم. من آنقدر توانمند هستم و شانه ام آنقدر توانمند است که این بار را حمل کند. تمام جمله های در زیارت و دعا، جمله های خبریه ای است که به داعی انشاء القاء می شود. دعا و زیارت معنایش همین است؛ من آمده ام شما توفیق بدهید که بار علمی شما را حمل کنم. مگر شما نگفتید بار علمی را جز انبیاء و اولیاء و ملائکه و قلبی که خدا آن را با تقوی امتحان کرده باشد، حمل نمی کنند؟ من آمده ام آن بشوم. این، معنای زیارت است؛ نه تنها مریض دارم، مریض من را شفا بده. آن را که همه می خواهند؛ همه مشکل دنیایی دارند؛ و حل این مشکلات را که همه می خواهند. آن روحانی که وارد حرم می شود، شاه بیتش آن است که می گوید من آمده ام تا محقق بشوم؛ و بار امانت شما را حمل کنم. «محقق لما حققتم و مبطل لما ابطلتم و محتمل لعلمکم». اینها کار حوزه است.

ایشان گفتند: بنابراین اگر کسی این راه را طی کرد، از سنخ علمای «علم الدراسه بودن» که یک ظرفیت خاص دارد؛ آن ظرفیت را علم به او می دهد، نه خود او؛ گذشته از این مطلب جزء «علم الوراثه» می شود؛ وقتی وارث پیغمبر و وارث امام شد؛ مستحضرید که ما یک انتقال مالی داریم؛ یک انتقال ارثی داریم؛ کسب در کار نیست؛ یا مال، منتقل می شود؛ مثل تجارت، اجاره، همه عقودی که مالی است؛ ثمن می رود، مثمن می آید، منفعت می رود؛ اجاره می آید؛ در معاملات، مال جابجا می شود؛ اما در ارث، مال جابجا نمی شود؛ مالک بجای مالک می نشیند؛ نه مال، به جای مال. این زمین، مال زید بود؛ زید مرد؛ ملک بی مالک نمی شود؛ وارث بجای مورث می نشیند؛ در ارث نقل مال نیست؛ در ارث، خلافت وارث نسبت به مورّث است؛ این مالک که رفت؛ ملک که بی مالک نمی شود؛ وارث بجای مورّث می نشیند. فرق جوهری کسب با ارث این است؛ در کسب، مال منتقل می شود؛ در ارث، وارث بجای مورث می نشیند؛ اگر گفتند علما ورثه انبیاء هستند؛ این، شدنی است که جای انبیاء و ائمه علیهم السلام بنشینند. این شدنی است که ما را خلیفه خود قرار بدهند و نائب خود قرار بدهند.

ایشان خاطرنشان کردند: اگر ان شاء الله «علم الوراثه» همانند «علم الدراسه» است نصیب حوزه های علمیه شد، خود عالم «وسع کرسیّه السموات و الارض» می شود؛ دیگر، ممکن نیست در مشکلی بماند. پس ظرفیت، گاهی برای علم است؛ که در «علم الدراسه» سهمی دارد؛ گاهی برای عالم است؛ که در «علم الوراثه» است.

فرق صدقه با هدیه و هبه

ایشان ادامه دادند: بیان لطیفی امام رضوان الله تعالی علیه دارد؛ خوب است نامی از ایشان در ایام سالگرد ایشان برده بشود؛ که ایشان فرمودند: زمان و مکان در اجتهاد، دخیل است. معنایش آن نیست معاذ الله اگر کسی در تابستان، یخ کسی را اجاره کرد، زمستان بخواهد پس بدهد تا بگوییم موضوع فرق کرده است. یا در زمستان، حرارت کسی را گرفته، تابستان بخواهد پس بدهد تا بگوییم موضوع فرق کرده است؛ اینکه در حرم امن فکر امام کسی راه ندارد. آنجا که زمان و مکان دخیل است، به عنوان نمونه عرض کنم؛ مستحضرید که قبل از اسلام، هبه بود؛ عطیه بود؛ چشم روشنی بود؛ کادو بود؛ الآن هم هست؛ اما بیان نورانی امام صادق صلوات الله علیه آن است که اسلام چیزی تازه آورده است؛ غیر از هبه و هدیه و عطیه و عناوین دیگر، اسلام چیزی آورده است به نام «صدقه»؛ صدقه در غیر از اسلام نبود؛ چون صدقه عقد است، یک؛ با هبه و غیره فرق دارد، دو؛ هبه یک عقد جایز است؛ مگر در هبه ذی رحم سه. اما صدقه عقد لازم است، یک عبادت است که بدون قصد قربت، صحیح نیست؛ این امر، قبل از اسلام نبود.

صاحب تفسیر تسنیم خاطرنشان کرد: در بحث صدقه سلسله روایاتی است که مرد اگر بخواهد از مال خودش صدقه بدهد آزاد است؛ زن اگر بخواهد از مال خودش که یا ارث اوست یا کسب اوست صدقه بدهد باید به اذن شوهر باشد. این، یک طائفه از روایات است. طایفه دیگر، معارض این است؛ که زن هم می تواند مال خودش را صدقه بدهد. در جمع بین این دو طائفه عده ای از فقهای ما رضوان الله تعالی علیهم تصرف در هیئت کردند؛ تصرف در هیئت، یعنی آنجا که وجوب و استحباب استفاده می شود؛ نه آن ماده و گوهر کار. آنها تصرف در هیئت کردند و گفتند آن روایاتی که می گوید صدقه زن باید به اذن شوهر باشد؛ ظاهرش وجوب است؛ اما حمل بر استحباب می کنیم و جمعا بین المتعارضین. اما آنچه امام فرمود زمان و مکان در اجتهاد دخیل است؛ شما حساب کنید؛ دو طلبه اند؛ یکی مرد است؛ یکی زن است؛ ازدواج کردند؛ یکی استاد حوزه علمیه است؛ یکی استاد جامعه الزهرا است؛ هر دو هم حقوق بگیر هستند؛ به چه دلیل این زن که رشد علمی و عقلی و اجتماعی دارد، به چه دلیل برای این که مال خودش را صدقه بدهد، حتما شوهرش باید اجازه بدهد؟ آیا نمی شود در جمع بین متعارضین، تصرف در ماده کرد؛ نه تصرف در هیئت؟ یعنی در وجوب و استحباب تصرف نکنیم. تصرف در ماده، که اگر زن و مرد به رشد عقلی رسیدند، آنجا لازم نیست زن از مرد اجازه بگیرد؛ اما اگر رشد عقلی و اجتماعی نبود، اشکال ندارد؛ این مطلب را می گویند تصرف در ماده؛ این را می گویند احتمال، اینکه امام فرمود زمان و مکان در اجتهاد دخیل است، شاید از این قبیل باشد.

آیت الله جوادی آملی در ادامه بیان داشتند: در مجسمه سازی، که مجسمه سازی را اشکال می کردند؛ تصویر ذی روح را اشکال می کردند؛ می گفتند اگر این باشد، یک وقت می گویند شما باید در این ذی روح بدمی و آن را زنده کنی؛ یا بوی مجسمه سازی می دهد؛ الآن که مجسمه ها ابزار بازی بچه ها است و کسی به آن نگاه حرام دینی نمی کند؛ در این زمان، باز هم مجسمه سازی و تصویر ذی روح، مانند گنجشک و بلبل و … حرام است؟

ایشان خاطرنشان کردند: غرض این است که بیانات لطیف اهل بیت را متوجه شویم این که زمان و مکان در اجتهاد دخیل است؛ موجب می شود ظرفیت حوزه خودش را نشان می دهد و بالا می برد. از همین راه ها، علم و نیازهای روز ترقی می کنند؛ و مانند آن. می شود به عنوان بزرگداشت ایام ارتحال امام خمینی رحمه الله علیه، نام شریف ایشان هم برده بشود؛ ظرفیت حوزه هم، از این علوم برداشت می شود.

تخصیص حکم محارب برای شخصیت حقوقی به جای شخصیت حقیقی

ایشان افزودند: گاهی درباره شخصیت حقیقی و حقوقی بحث می شود. مستحضرید معروف بین فقها رضوان الله علیهم این است که اگر گروهی با هم هماهنگ و مرتبط شدند، مثلا سه نفر، شمشیر در دستشان است برای کشتن. و سه نفر دیگر که یک نفر، مشغول جمع آوری اساس قافله ای می شود؛ یک نفر، دیده بان است که از بالای تپه باخبر می شود که چه کسی می آید و چه کسی نمی آید و یک نفر آماده کشتن. این حرف معروف فقهای ما است و مرحوم صاحب جواهر هم همین راه را طی کرده است؛ در این سه نفر، بعضی را مفسد دانسته اند، برخی را محارب؛ آن سه نفر که اسلحه در دستشان است، چون محارب هستند، حکمشان اعدام است؛ آنها که یکی دیدبان است و یکی اثاث جمع می کند، آنها را گفتند که محارب نیستند. جواهر و امثال جواهر هم همین راه را طی کردند.

آیت الله جوادی آملی خاطرنشان کردند: ما که رفتیم به شورای عالی قضایی، تهیه لوایح قضایی به عهده ما بود؛ ما فقه سه عصر را می دیدیم؛ عصر اقدمی، عصر قدما و عصر متأخرین را می دیدیم؛ برای اینکه با یک حجت بالفعل تطبیق بشود، به فتوای امام هم مراجعه می کردیم تا نظر ایشان منظور بشود. ما در این مسأله به نظرمان رسید که این شخصیت حقوقی، محارب است؛ شخصیت حقوقی، یعنی شخصیت حقوقی؛ و نه شخصیت حقیقی.

ایشان در بخش پایانی سخنانشان تأکید کردند: حالا کار را تقسیم می کنند و گاهی به این نفر، این سمت را می دهند؛ و گاهی به آن نفر این سمت را می دهند؛ از این رو شخصیت حقوقی است که حکمش محاربه است و باید اعدام بشود؛ از این رو حکم همه اینها به نظر ما این بود که باید اعدام بشود؛ منتهی می خواستیم با حجت بالفعل تطبیق بشود؛ به عرض امام رسید که اینگونه است؛ حالا اگر کسی در خانه تیمی بود و اطلاعات جمع می کرد و دیگری منفجر می کرد؛ این، تقسیم کار است؛ این شخصیت حقوقی، منافق است؛ این شخصیت حقوقی، ضد انقلاب است. الحمدلله ایشان موافقت کردند و از آن به بعد، روی شخصیت حقوقی حکم صادر می شد، نه شخصیت حقیقی. از این نوع کارها که زمین مانده که مشکل جامعه را حل می کند، چه در مسائل قضایی و چه حقوقی، فراوان داریم. اگر ظرفیت علمی بیشتر بشود، بسیاری از مشکلات، حل می شود.

حسینی آملی: آقایان با برنامه ریزی سعی کردند دروس سطوح عالی را مضمحل کنند

حجت الاسلام والمسلمین سید مفید الدین حسینی آملی از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم هم در این نشست گزارشی از سیر جلسات با مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، در مورد طرحی که از ابتدای سال تحصیلی انجام شد ارائه کرد و گفت: اولین اشکال آن است که عده ای از طلبه ها نمی خواهند مجتهد بشوند؛ بلکه می خواهند بعد از مدتی در جایی مشغول به کار بشوند در این صورت چرا باید کتاب های عمیق اجتهادی را بگذرانند. در جواب باید گفت به فرض اگر تعدادی از طلبه ها اینچنین باشند، نیاز نیست همه طلبه ها را قربانی این اندیشه کنیم این در حالی است که مراکزی مانند «سفیران هدایت» آن مقدار از نیازهای تبلیغ را تأمین می کنند. ما حق نداریم به عنوان آنکه برخی از طلبه ها نمی خواهند مجتهد بشوند، کتاب های عمیق حوزوی را تقطیع و مثله کنیم؛ شما برای این امور باید برنامه ریزی کنید؛ نه اینکه همه حوزه متأثر از چنین اندیشه هایی بشود.

وی اضافه نمود: اشکال دیگر آن بود که کتاب مکاسب، ۱۴ قسمت است و طلبه باید این قسمت ها را در طی ۴ سال بگذرانند و با مباحثه و دقت، آنها را آموزش ببیند و امتحان دهند؛ گاه برای این امر، مجبور می شود که ۶ درس در روز داشته باشد. به دوستان عرض کردم که هیچ ضرورتی ندارد که سنوات سطوح عالی را تنها در ۴ سال قرار دهید؛ سنوات را افزایش بدهید تا طلبه ها آن دروس را به خوبی بگذرانند. طبیعی است طلبه ای که سطوح عالی را عمیق بخواند، در درس خارج فهم و سرعت بیشتری خواهد داشت.

وی ادامه داد: اشکال سوم مربوط به مسائل مستحدثه است؛ مسائلی که در نظام جمهوری اسلامی نسبت به آنها نیاز و دغدغه هایی وجود دارد و نیاز است ذهن طلبه ها با این مسائل مواجه بشود. در جواب باید گفت اگر قرار باشد طلبه ها تنها با مسائل مستحدثه آشنا بشوند، خوب است؛ اما چه لزومی دارد تا عمیقا با آن مسائل مواجه بشوند. طیبعی است که اگر طلبه ها سطوح عالی را خوب و عمیق بخوانند می توانند در این زمینه ها هم فعالیت پژوهشی داشته باشند.

آقای حسینی آملی خاطرنشان کرد: مشکلاتی که در حوزه است، مواردی نیست که این عزیزان به آن فکر کرده اند؛ ما مشکل معیشت طلبه ها را داریم؛ طلبه، در ابتدائیات زندگی خود مشکل دارد؛ این چنین طلبه ای نمی تواند حتی خانه ای در زیرزمین یک منزل را اجاره کند. این مشکلی است که باید حل بشود.

وی افزود: مشکل دیگر در مورد میزان زمان های فراغت و تعطیلات حوزه است؛ تعطیلی درس به معنی تعطیلی حوزه نیست. طلبه هایی که درسشان تعطیل است یا کارهای پژوهشی یا تبلیغی و کارهایی از این قبیل انجام می دهند و می توانند از تعطیلات استفاده کنند و علم و دانش خود را تقویت کنند.

استاد حوزه علمیه قم اضافه نمود: ضعف علمی طلبه ها در دروس پایه است؛ طلبه ای که بعد از پایه ششم، وارد دروس سطوح می شود، گویی شوکّه می شود و توان ندارد تا درس های سطوح عالی را به خوبی بفهمد؛ مدارس ما در پایه های علمی ضعیف شده اند؛ دروسی مانند ادبیات، متروک شده است.

وی افزود: یکی دیگر از مشکلات آن است که آقایان با برنامه ریزی سعی کردند دروس سطوح عالی را مضمحل کنند. مدارس سطح عالی را تشکیل دادند و مجوز این موسسات را به سرعت می دهند؛ این موسسات با انگیزه های مختلف، طلبه ها را جذب می کنند و درس حوزه های آزاد خالی می شود. گاه طلبه ای ضعیف به ۶۰ یا ۷۰ تن از طلبه ها درس می دهد؛ اما در درس های مجتهدی مسلم و توانمند تعداد معدودی از طلبه ها شرکت می کنند و درس های آزاد خلوت می شود. مرکز مدیریت برای طلبه های شهرستانی که به قم می آیند این چنین برنامه ریزی کرده است که باید در مدارس درس بخوانند و اجازه حضور در درس آزاد به آنها نمی دهند؛ چرا که می گویند ما حجره نداریم؛ باید گفت مگر مدارس در اختیار شما نیست؟ شما هستید که مدارس را اداره می کنید؛ بخشی از حجره ها را به درس های آزاد اختصاص بدهید. این طرح هم که در حوزه اجرا شد، به درس های آزاد به شدت آسیب رساند.

فرزانگان: علاقه طلاب به تحصیل و علم اندوزی کمرنگ شده است

حجت الاسلام والمسلمین محمد فرزانگان، از اساتید سطوح عالی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: متأسفانه در این چند سال اخیر، شاهد هستیم که افت قابل توجهی در حوزه های علمیه رخ داده است و انگیزه و عشق به علم و تحصیل در میان طلبه ها کم رنگ شده است.

وی افزود: در برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها و سیاست گذاری هایی که در حوزه انجام می شود، گاهی برنامه به خوبی اجرا نشده است و هنوز ابتدای کار است و چون ذو وجهین است، با تردید و اما و اگر، یک برنامه آموزشی را اجرا می کنند؛ اما اکنون برنامه های متعددی در حوزه های علمیه اجرا می شود که پنج سال، ده سال یا بیشتر می گذرد؛ اما آن نتیجه ای که باید و شاید، از آن برنامه ها نگرفتند.

وی بیان کرد: قریب به اتفاق آقایان اساتید هم اجماع دارند که این برنامه ها درست نبوده است؛ بحث ما در اینجا این است کسانی که این برنامه را تدوین کردند، غرضشان آن بود که به تعالی و رشد علمی برسیم؛ وقتی به نتیجه نرسیدیم، طبیعتا باید دست بکشیم و به سلف خودمان برگردیم.

وی اضافه کرد: خوب است در این مورد به دو نمونه اشاره کنیم؛ اولین مسأله، مسأله محدوده بندی متون درسی است؛ که استاد باید از ابتدای سال از فلان مبحث شروع کند و به مبحث خاصی برسد؛ نتیجه آن می شود که استاد باید از بسیاری موارد، صرف نظر کند تا خودش را به محدوده برساند و سال بعد هم آن محدوده های خوانده نشده را طلبه ها نمی خوانند اما سخن این است که طلبه ها مکاسب و رسائل را خوانده اند با این حال بسیاری از قسمت های این کتاب ها را نمی خوانند و وارد درس خارج می شوند. استاد درس خارج هم مجبور می شود که سطح را درس بدهد.

استاد حوزه علمیه قم در ادامه بیان کرد: سیره سلف ما این بود که تا این کتاب را تمام نمی کردند، سراغ کتاب دیگر نمی رفتند. با محدوده بندی جلوی این کار را گرفته اند؛ از زمانی که محدوده بندی قرار داده شد، این مشکل ایجاد شده است.

وی خاطرنشان کرد: مورد بعدی، مربوط به طرح جدیدی است که امسال تصویب کردند و علی رغم مخالفت هایی که بزرگان داشته اند، اما متأسفانه این طرح اجرا شده است. اتفاقی که می افتد، آن است که کتاب رسائل و مکاسب و کفایه در حاشیه قرار می گیرد. در کتاب مکاسب بالای ۸۵۰ صفحه را مطالعاتی کردند؛ همه می دانند که مطالعاتی با حذف، هیچ تفاوتی ندارد؛ و از کتاب رسائل، بالای ۱۲۰ صفحه را مطالعاتی کردند.

وی افزود: تنها دلیلی که برای انجام این کار مطرح می کنند، آن است که به عنوان وحی منزل، سطح، الا و لابد باید ۴ سال باشد؛ یعنی چه به محدوده برسانیم و چه به محدوده نرسانیم، سنوات سطح را نمی توان بیشتر کرد؛ چرا و به چه دلیل؟ اگر طلبه ای سطح را ۶ سال یا ۵ سال بخواند، آیا ضرر کرده است؟ نه بلکه درس خارج را بهتر می گذراند.

استاد درس خارج حوزه بیان کرد: اگر مشکل تعداد سنوات سطوح حل بشود، خیلی از مشکلات، از جمله محدوده بندی و هم طرح جدید حل می شود؛ چون در طرح جدید بیان می شود که ما زمان کافی نداریم، مجبور می شویم که حذف کنیم. شما سطح را یک یا دو سال اضافه کنید و این مشکلات را حل کنید؛ و الا جفا و بی اعتنایی به تراث می شود.

وی گفت: هر از چند گاهی کسانی از این حوزه در خارج از حوزه حرف هایی می زنند، چه در اعتقادات و چه در فروع، بر خلاف اتفاقات کل است؛ این امر از بی اعتنایی به تراث نشأت می گیرد؛ و الا اگر کسی مبانی در دستش باشد، هیچ وقت این چنین عمل نمی کند.