۴۰ سال ریاضت علمی علامه امینی برای دفاع از ولایت علی(ع)

به گزارش «مبلغ» به نقل از فارس، ۱۲ تیرماه سالروز وفات و روز بزرگداشت علامه امینی (ره) بود؛ او که پرنده عمر خویش را قربانی راه حقیقتی به وسعت غدیر و به بی‌کرانگی دریای ولایت علی (ع) کرد و حاصل سال‌ها مجاهدت علمی او کتاب گرانسنگ الغدیر شد.

از «شهداء‌الفضیلة» تا «ثمرة‌الاسفار»

شیخ عبدالحسین امینی مشهور به علامه امینی در سال ۱۳۲۰ هـ.ق در تبریز در خانواده‌ای اهل علم، تقوی و فضیلت دیده به جهان گشود. پدر علامه امینی، حاج میرزا احمد امینی از بزرگان و عالمان بر جسته تبریز بود و به پرهیزگاری، علم کثیر، اخلاق حسنه و بسیاری از صفات پسندیده دیگر شهره بود. جد بزرگ علامه امینی نیز مشهور به امین‌الشرع، مردی بود عاشق و شیفته اهل بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام و همین امر او را به سرودن اشعار و مدایح فراوان درباره آل‌الله تشویق می‌کرد.

علامه امینی در چنین خاندانی شروع به رشد کرد و از اوان کودکی عشق به خاندان طهارت در او ریشه گرفت. اما او تنها به عشق ورزیدن کفایت نکرد بلکه در صدد فراگیری علوم و احادیث آن بزرگواران بر آمد. لذا مقدمات علوم را در شهر تبریز فرا گرفت و در محضر استادان و علمای بنامی چون سیدمحمد مولانا، صاحب کتاب مصباح‌المساکین، سیدمرتضی خسروشاهی و شیخ حسین، صاحب کتاب هدیه‌الانام تلمذ کرد. در همین دوره بود که «الفیه» ابن مالک (هزار بیت در باره صرف و نحو ادبیات عرب به زبان عربی) را حفظ کرد، اما آنچه بیشتر ذوق ادیبانه و شور عاشقانه او را اقناع می کرد، حفظ اشعار گوناگون درباره امام علی (ع) بود.همین عشق در وجود علامه امینی به‌طور گسترده‌ای نضج یافت تا وی را به سفر به نجف اشرف ترغیب کرد.

علامه امینی در حوزه علمیه نجف، نزد استادانی چند از جمله سیدابوتراب خوانساری و سیدمحمد فیروزآبادی به تحصیل علوم مختلف پرداخت و در حین تحصیل، تحقیق را که عمده‌ترین دل مشغولی‌اش بود، دنبال می‌کرد. عبدالحسین امینی در سال ۱۳۳۵ تالیف اثر گرانبهای «شهداء الفضیله» را آغاز کرد. عبدالحسین ۳۳ ساله در این دوره با انجام کاری نو و ابتکاری با تحقیق از میان کتب قدیمی‌ای که در معرض نابودی و فراموشی بودند، مطالبی درباره علمای متقدم و متاخری که در راه حق به شهادت رسیده اند تدوین کرد. علامه امینی برای تهیه این کتاب که تحسین بسیاری را برانگیخت، به کتابخانه‌های بسیاری در ایران و عراق سر کشید تا از هر جا حتی اندک مطلبی درباره علمای شهید بیابد. وی در این کتاب کوشید تا به زندگی و دیدگاه بیش از ۱۰۰تن از پیروان امام علی(ع) و علمای شیعه از قرن چهارم تا چهاردهم بپردازد.

علامه امینی ،این محدث، مفسر، متکلم و فقیه معاصر به تحقیقات گسترده خود ادامه داد و تعلیقه ای بر کتاب «کامل‌الزیارات» ابن قولویه قمی نوشت. او این تعلیقه را با هدف معرفی مفهوم زیارت در فرهنگ تشیع و بحث پیرامون آن به رشته تحریر در آورد و در ادامه آن با تالیف «آدب‌الزائر» ارادت خود را به امام حسین (ع) اثبات کرد.

او، همچنین در حوزه فلسفه «ثمرات الاسفار» را در دو جلد تدوین می کند و در حوزه فقه و اصول نیز حاشیه ای کلان بر دو کتاب سترگ «مکاسب»و «وسایل» می‌نگارد. در همین دوره است که به دلیل تلاش‌های علمی خود از جانب حضرات آیات سید ابوالحسن اصفهانی، حاج میرزا احمد حسین نایینی، شیخ عبدالکریم حایری یزدی و شیخ محمد حسین کمپانی اجازه اجتهاد دریافت می‌کند. و پس از آن به تبریز باز می‌گردد.

شاهکاری به نام‌ الغدیر

اثر نامدار علامه امینی، دائرةالمعارف ۱۱جلدی «الغدیر» است که به زبان عربی نوشته شده، در رأس تألیفات علامه امینی و حاصل زحمات ۴۰ ساله اوست. الغدیر به بررسی تفصیلی مسئله ولایت تشیع از جنبه‌های گوناگون تاریخی، تفسیری، روایی و حدیثی، فقهی، ادبی، کلامی و اصولی پرداخته است. علامه امینی برای تالیف این اثر مرجع به کشورهای مختلفی سفر کرد و با کار پیگیری شبانه‌روزی در کتابخانه‌های بزرگ جهان اسلام آن را به‌سرانجام رسانید.

وی در نگارش این اثر چنانکه خود گفته ۱۰هزارجلد کتاب را به‌دقت مطالعه و استنساخ، و به ۱۰۰هزار رساله مراجعه مکرر کرده است. علامه امینی برای گردآوری مطالب الغدیر سفرهای پژوهشی بسیار کرد. این سفرها عموماً به مطالعه و استنساخ و تهیه مأخذ و ملاقات با استادان می‌گذشت. از جمله شهرهایی که وی با این هدف به آنها سفر کرد، می‌توان حیدرآباد، دکن، علیگره، لکنهو، کانپور، جلالی در هند، رامپور، فوعه، معرفه، قاهره در مصر، حلب، نبل و دمشق در سوریه را برشمرد.

دائرةالمعارف الغدیر پس از نشر مورد توجه و تحسین علمای اهل‌سنت ازجمله امام الازهر در مصر، برخی از رجال سیاسی جهان اسلام و اساتید و ادیبان عرب و غیرعرب قرار گرفته و آن را بزرگترین سند وحدت مسلمین و از جمله کتب منبع و مرجع خویش دانسته‌اند. به‌جز برخی نامداران عرب، اساتید و ادیبان پارسی گوی چون جلال همایی، سیدجعفر شهیدی، محمدرضا حکیمی، امیری فیروزکوهی، مهدی اخوان‌ثالث، و … در رثای علامه امینی و تجلیل از اثر او سروده و نوشته‌اند. ویژگی مهم این اثر استفاده بی‌واسطه و بسامد از آثار اجماعی اهل سنت در اثبات ولایت و عقاید شیعه امامیه است. اثر علامه امینی علاوه بر جهان اسلام، امروزه از جمله مراجع اولیه پژوهشی شیعه شناسان در کرسی‌های دانشگاهی غرب است. عبدالرحمان کیالی حلبی، پس از اشاره به انحطاط مسلمین و اینکه‏ چه عواملی می‏‌تواند مسلمین را نجات دهد ، و پس از اشاره به اینکه شناخت‏ صحیح وصی پیغمبر اکرم یکی از آن عوامل است ، می‌‏گوید : کتاب الغدیر و محتویات پر بار آن، چیزی است که سزاوار است هر مسلمانی از آن آگاهی یابد ، تا دانسته شود چگونه مورخان کوتاهی کرده‌‏اند ، و حقیقت کجاست . ما به این وسیله باید گذشته را جبران کنیم و با کوشش‏ در راه اتحاد مسلمین به اجر و ثواب نایل گردیم.  عادل غضبان مدیر مجله مصری «الکتاب » نیز می‌‏گوید : این کتاب ، منطق شیعه را روشن می‏‌کند و اهل سنت می‌‏توانند به‌وسیله این‏ کتاب شیعه را به طور صحیح بشناسند . شناسایی صحیح شیعه سبب می‌‏شود که‏ آراء شیعه و سنی به یکدیگر نزدیک شود ، و مجموعا صف واحدی تشکیل دهند.

علامه امینی ۷ سال پس از انتشار نخستین جلد الغدیر در اثبات ارادت خود به امیر‌مومنان علی (ع) کتابخانه‌ای با بیش از ۴۲ هزار کتاب خطی و چاپی درباره مولی‌الموحدین امام علی (ع) با عنوان مکتبه الامام امیر المومنین تاسیس می‌کند.

ماجرای عنایت امام علی به علامه امینی

حجت‌الاسلام شیخ آصفی از حجت‌الاسلام شیخ محمد نوری که در کتابخانه نجف اشرف ملازم علامه امینی بود، نقل می‌کند: علامه امینی می‌فرمود: یک شب جمعه زائر حرم حضرت امیر المؤمنین(ع) شدم، مشغول زیارت و دعا بودم و از خدا می‌خواستم به خاطر حضرت علی(ع) کتاب «دررالسمطین» که در آن زمان کمیاب بود و در تکمیل مباحث کتاب الغدیر نیاز داشتم را برایم مهیا کند. در این زمان یک عرب دهاتی برای زیارت حضرت مشرف شد و از حضرت می‌خواست که حاجت او را برآورده کند و گاوش را که مریض بود شفا دهد.

یک هفته گذشت و من کتاب را پیدا نکردم، بعد از یک هفته دوباره برای زیارت مشرف شدم. از حُسن اتفاق، وقتی که مشغول زیارت بودم، دیدم همان مرد دهاتی به حرم مشرف شد و از حضرت تشکر می‌نمود که حاجت او را برآورده کرده. وقتی من کلام آن مرد را شنیدم محزون شدم چون دیدم امام(ع) حاجت او را برآورده کرده بود، ولی حاجت مرا برآورده نکرده است.

خطاب به حضرت گفتم: جواب این مرد دهاتی را دادی و حاجتش را برآورده کردی! و من مدتی است متوسل می‌شوم به خدا و شما را شفیع قرار می‌دهم که آن کتاب را برای من مهیا کنید ولی آن کتاب مهیا نشده آیا من کتاب را برای خودم می‌خواهم؟ یا به خاطر کتاب شما الغدیر؟ گریه کردم، از حرم بیرون آمدم آن شب از ناراحتی چیزی نخوردم و خوابیدم.

در عالم خواب دیدم به خدمت حضرت امیر(ع) مشرف شده‌ام، حضرت به من فرمود: آن مرد ضعیف‌الایمان بود و نمی‌توانست صبر کند. از خواب بیدار شدم و صبح سر سفره بودم که در زده شد. در را باز کردم، دیدم همسایه‌ای که شغلش بنایی بود داخل شد و سلام کرد، ‌سپس گفت: من خانه جدیدی خریده‌ام که بزرگتر از این خانه است و بیشتر اساس خانه را به آنجا انتقال داده‌ام، این کتاب را در گوشه خانه پیدا کردم، همسرم گفت: این کتاب به درد شما نمی‌خورد و شما آن را نمی‌خوانی آن را به همسایه‌مان شیخ عبدالحسین امینی هدیه کن شاید او استفاده کند. کتاب را گرفتم و غبارش را پاک کردم، دیدم همان کتاب خطی «دررالسمطین» است که دنبالش بودم.

عمر علامه امینی در ظهر روز جمعه ۱۲ تیر ماه ۱۳۴۹هجری شمسی (۲۸ ربیع‌الثانی ۱۳۹۰ هجری قمری) پس از ۶۸ سال تلاش علمی در تهران به پایان رسید و پیکر او پس از تشییعی انبوه در تهران و شهرهای بغداد، کاظمین، کربلا و نجف به کتابخانه‌ای در نجف (کتابخانه امیرالمؤمنین) که خود بنیان‌گذارش بود انتقال و به خاک سپرده شد.