چند آیه در قرآن درباره امام علی(ع) وجود دارد؟
مبلغ/ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: ابن عباس نقل می‌کند که درباره شخصیت حضرت علی(ع) سیصد آیه نازل شده و آنها را به ترتیب سوره‌ها از حمد تا کوثر ذکر کرده است. بنده مشاهده کردم که در پنجاه و چهار سوره آیاتی درباره حضرت علی(ع) ذکر شده است.
به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، نشست «آیات قرآن در مورد امیرالمؤمنین» در چارچوب سلسله‌نشست‌های تاریخ در قرآن، با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر ذاکری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، برگزار شد.
در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید:
شیعیان و عده‌ای از اهل سنت معتقدند که اولین مرد مسلمان حضرت امیرالمؤمنین(ع) است و در کتاب «جامع الاصول» ابن اثیر و «الإصابة» ابن حجر عسقلانی نیز این موضوع آمده است. در کتاب «تفسیر مبهمات القرآن» هم از یکی از علمای اهل سنت بیان شده که حضرت علی(ع) از نظر اخباری که نقل شده و نظر و دیدگاهی که معقولانه بررسی شود از اولین شخصیت‌هایی است که اسلام آورد. یکی از نمونه‌هایی که وی در مورد اخبار نقل می‌کند از سلمان فارسی است که می‌گوید پیامبر(ص) فرمودند که اولین مسلمان علی(ع) است. سخن دیگری که ایشان به عنوان اثر گزارش می‌کند از ابن عباس است که می‌گوید بعد از حضرت خدیجه(س)، اولین نمازگزار امیرالمؤمنین(ع) است. شعری هم از آن حضرت در مقابله با معاویه به عنوان دلیل دیگر نقل شده که حضرت می‌فرماید که من بر همه شما در اسلام و ایمان آوردن سبقت گرفتم.
اولین مردی که ایمان آورد
با بررسی مشخص می‌شود که حضرت علی(ع) در خانه پیامبر بود. بنابراین اولین مردی است که ایمان آورد و حتی برخی معتقدند که وی پیش از حضرت خدیجه ایمان آورد. در نهج‌البلاغه نیز فرموده که اولین کسی هستم که پیامبر را تصدیق کردم. لذا اگر بخواهیم تاریخ اسلام را بررسی کنیم، باید به آنچه درباره امیرالمؤمنین(ع) نقل و گزارش شده است توجه کنیم. اهل سنت از ابن عباس نقل کرده‌اند که هر جا «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» در قرآن وجود دارد حضرت علی(ع) جزو مؤمنان است. ابن عباس می‌گوید که برخی اصحاب پیامبر(ص) در قرآن مورد عتاب و سرزنش قرار گرفته‌اند، اما خداوند در قرآن از حضرت علی(ع) غیر از نیکی یاد نکرده است. همچنین ابن عباس نقل می‌کند که درباره شخصیت حضرت علی(ع) سیصد آیه نازل شده و آنها را به ترتیب سوره‌ها از حمد تا کوثر ذکر کرده است. بنده مشاهده کردم که در پنجاه و چهار سوره آیاتی درباره حضرت علی(ع) وجود دارد.
می‌توانیم این آیات به شش دسته تقسیم کنیم که شامل آیاتی درباره حضرت علی(ع) است، آیاتی که شأن نزول آن بیان شده و تفسیر آیات درباره حضرت علی(ع) است. آیات مشترک درباره حضرت علی(ع) و بقیه اهل بیت(ع) همانند آیه تطهیر و مباهله است. آیات مشترک بین حضرت علی(ع) و دیگران و در نهایت آیاتی است که مقایسه بین حضرت علی(ع) و دیگران وجود دارد؛ از جمله آیه ۶ سوره حجرات که خداوند فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ؛ ای مؤمنان، هرگاه فاسقی خبری برای شما آورد تحقیق کنید. مبادا از روی نادانی به قومی رنجی رسانید و سخت از کار خود پشیمان گردید.» خداوند در اینجا ولید ابن عقبه را فاسق می‌داند.
آیات مکی مرتبط با حضرت علی(ع)
بخش عمده این آیات در مدینه نازل شد، اما برخی از آیات در مکه بر پیامبر نازل شد. یکی از آیاتی که در مکه نازل و ذیل آن فضیلتی برای امیرالمؤمنین(ع) بیان شد، آیه «وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ؛ و نخست خویشان نزدیکت را (از خدا) بترسان»(شعرا، ۲۱۴) است که خداوند به پیامبر دستور می‌دهد باید اقوام نزدیکت را جمع و اعلام رسالت را از آنها شروع کنی و ایشان هم این کار را انجام دادند که جلسه اول را ابولهب بر هم زد، اما در جلسه دوم پیامبر اسلام(ص) فرمودند که چه کسی من را بر این امر یعنی رسالتی که بر آن مأمور شده‌ام یاری می‌دهد تا وصی و خلیفه من در میان شما باشد. فقط حضرت علی(ع) بود که فرمود من حامی و کمک‌‌کننده تو بر این امر خواهم بود. در اینجا پیامبر(ص) فرمود که این شخص برادر و وصی من در میان شماست. لذا سخن او را بشنوید و از او اطاعت کنید.
اگر بخواهیم به آیاتی که درباره حضرت علی(ع) است نگاهی کلی بیندازیم، می‌توانیم بگوییم اولین آیاتی که در قرآن نازل شده و آخرین آیات، مرتبط با حضرت علی است. یکی از آنها آیه سوم سوره مائده است که بعد از ماجرای غدیر نازل شد و خداوند فرموده است: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ امروز دین شما را به حد کمال رسانیدم و بر شما نعمتم را تمام کردم و بهترین آیین را که اسلام است برایتان برگزیدم. پس هر گاه کسی در ایام قحطی و سختی از روی اضطرار نه به قصد گناه از آنچه حرام شده مرتکب شود، خدا بخشنده و مهربان است.»
یکی دیگر از آیات آیه ۲۰۷ سوره بقره و از آیات بسیار مهم است که خداوند فرموده: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ؛ و بعضی از مردم از جان خود در راه رضای خدا درگذرند؛ و خدا با چنین بندگان رئوف و مهربان است». این آیه وقتی نازل شد که حضرت علی(ع) در بستر رسول خدا در لیلة المبیت خوابیدند و این خطر را پذیرفتند که پیامبر(ص) نجات پیدا کنند. احمد بن حنبل، که از علمای اهل سنت است، در کتاب «فضائل» و بسیاری دیگر از علمای آنها به این داستان اشاره کرده‌اند و این آیه را به معنای ایثار حضرت علی(ع) در مکه تفسیر کرده‌اند.
آیات مدنی مرتبط با حضرت علی(ع)
آیاتی که در مدینه نازل شد فراوان هستند. یکی از آنها آیه تطهیر است که خداوند فرموده: «وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ ۖ وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا؛ و در خانه‌هایتان بنشینید و آرام گیرید و بی‌حاجت و ضرورت از منزل بیرون نروید و مانند دوره جاهلیت پیشین با آرایش و خود آرایی بیرون نیایید، و نماز به پا دارید و زکات (مال به فقیران) بدهید و از امر خدا و رسول اطاعت کنید. خدا چنین می‌خواهد که هر رجس و آلایشی را از شما خانواده (نبوت) ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند.» نقل است که بعد از نزول این آیه پیامبر تا شش ماه مرتب به در منزل حضرت فاطمه(س) می‌‌رفتند.
آیه دیگر مباهله است که وقتی قرار بود رسول اسلام با مسیحیان نجران مباهله کند پیامبر در آیه ۶۱ آل عمران فرمود: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ؛ پس هر کس با تو درباره عیسی در مقام مجادله برآید بعد از آنکه به احوال او آگاهی یافتی، بگو: بیایید ما و شما فرزندان و زنان و کسانی را که به منزله خودمان هستند بخوانیم، سپس به مباهله برخیزیم در حق یکدیگر نفرین کنیم تا دروغگویان و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.» در اینجا مسیحیان وقتی متوجه شدند که پیامبر نزدیک‌ترین افراد را برای مباهله آوردند، حاضر نشدند مباهله کنند. لذا پیشنهاد جزیه دادند.
آیه دیگر آیه ولایت است که خداوند فرموده: «إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ؛ ولیّ امر و یاور شما تنها خدا و رسول و مؤمنانی خواهند بود که نماز به پا داشته و به فقرا در حال رکوع زکات می‌دهند»(مائده، ۵۵). به نظر اکثر مفسران، در این آیه حضرت علی(ع) مراد است. آیات فراوان دیگری نیز درباره ایشان نازل یا تفسیر شده است و علمای اهل سنت نیز این روایت را از ابن عباس نقل کرده‌اند و تعداد این آیات به حدود ۳۰۰ آیه می‌رسد.