اجتهاد سنتی جوابگوی مسائل روز نیست
مبلغ/ حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زائری، مدرس دانشگاه و فعال رسانه‌ای فرهنگی، گفت: ما به اجتهادی نیاز داریم که کلیت دین را بفهمد و به چالش‌های امروز جواب بدهد، ما در طول قرون مختلف مدعی شده‌ایم که دین اسلام تا روز قیامت نیازهای همه بشریت را برطرف می‌کند، ولی اجتهاد به معنای سنتی کفایت ندارد.
به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا زائری، مدرس دانشگاه و فعال رسانه‌ای فرهنگی، در نشست علمی «شخصیت‌شناسی شهیدصدر» که به مناسبت یکصدمین سال شهادت شهید محمدباقر صدر برگزار شد، گفت: شهید صدر جزء نوادر روزگار ماست و حتی اگر روحانی نبود از چهره‌های استثنایی علمی در جهان بود، به خصوص اینکه ایشان در مجموعه حوزه علمیه، یک شخصیت استثنایی و بسیار ویژه است.
وی افزود: ایشان از طرفی فرزندی از خاندان ۹۰۰ ساله مرجعیت و با پیشینه علمی و فقاهتی بسیار برجسته است و از طرف دیگر در فقر و شرایط سخت زندگی قرار گرفت و با خوداتکایی توانست به رشد کم‌نظیر علمی برسد.
وی با بیان اینکه نبوغ و استعداد غیرطبیعی او به گونه‌ای بود که در سن نوجوانی به درجه اجتهاد رسید و تالیفاتی داشت که باورکردنی نیست، افزود: معلمان و استادان ایشان از نبوغ وی در حیرت بودند. وی در آغاز دهه سوم زندگی درس خارج داشت آن هم در حوزه نجف که بزرگانی مانند آیت‌الله حکیم و شاهرودی و خویی حضور داشتند. از درس وی طوری استقبال می‌شود که بسیاری از فضلای نجف ترجیح می‌دهند در درس وی حاضر شوند آن هم کسانی که سنشان بالاتر از استادشان است.
زائری تصریح کرد: سرنوشت وی با پسرعموی خود امام موسی صدر شباهت‌هایی داشت و تقدیر هم این بود که هر دو توسط سفاک‌تربن افراد از بین بروند، کارنامه علمی آنها کم‌سابقه است و در حالت طبیعی افراد باید در سن ۸۰ – ۹۰ سالگی به این مرتبه علمی برسند.
این مدرس دانشگاه افزود: ما انبیاء را به عنوان آورنده وحی و واسطه انتقال پیام خداوند به بشر می‌دانیم و ائمه(ع) هم در دوره خاتمیت هدایت مردم را بر عهده دارند؛ در دوره‌ای که ائمه(ع) حضور ندارند به تعبیر مرحوم مجلسی کفالت ایتام آل محمد(ص) بر عهده علمایی است که جا پای ائمه(ع) می‌گذارند.
وی اضافه کرد: از امام حسن عسکری(ع) تعبیر کفالت ایتام آل محمد(ص) در روایات متعدد نقل شده است گویی آن امام قصد دارند این پیام را منتقل کنند که وظیفه علما، یتیم‌داری و کفالت ایتام آل محمد(ص) است. پس در دوره غیبت قرار است علما جلوه‌ای از ائمه(ع) باشند، مردم در این دوره رفتار ائمه(ع) را شاهد نیستند که از آنان بیاموزند بنابراین علمای واقعی تلاش کرده‌اند تا خود را در مسیر ائمه(ع) قرار دهند و جلوه‌گر آنان باشند گرچه فاصله، فاصله بین زمین و ثریاست.
زائری با بیان اینکه مردم در تمثل و نمایندگی کردن علما از ائمه(ع) در جنبه‌های شخصی جلوه‌های برجسته‌ای را دیده‌اند، افزود: مثلا زهد و پرهیز علما از دنیا مردم را یاد اهل بیت(ع) می‌اندازد و چیزی که دین مردم را تا امروز حفظ کرده همین جلوه‌هاست. مردم دیده‌اند مرحوم بروجردی در زهد و بی توجهی به زخارف دنیا و در مواجهه صبورانه با مردم و زندگی الهی خود جلوه‌ای از پیامبر(ص) را نشان می‌دهد لذا از او تبعیت دارند و در مسائل فردی فقهی به او رجوع می‌کنند ولی در دوره معاصر پاسخگویی به مسائل فردی کفایت نمی‌کند.
وی با بیان اینکه این تمثل در مسائل شخصی رخ داده است ولی در بعد اجتماعی و اجتهاد منسجم پاسخگو به نیازهای امروز این مسئله وجود ندارد، اضافه کرد: ما به اجتهادی نیاز داریم که کلیت دین را بفهمد و به چالش‌های امروز جواب بدهد، ما در طول قرون مختلف مدعی شده‌ایم که دین اسلام تا روز قیامت نیازهای همه بشریت را برطرف می‌کند، ولی اجتهاد به معنای سنتی کفایت ندارد.
زائری گفت: در اجتهاد سنتی، گاهی حتی نوعی تقلید انجام می‌شود یعنی مجتهد آراء متقدمان و علمای پیش از خود را تکرار می‌کند، یکسری دانش‌ها و مهارت‌ها را که فراگرفتن آن آسان هم نیست فرا گرفته و بیان می‌کند. البته داخل پرانتز بگویم که یکی از دلایلی که مردم علما را نمی‌شناسند این است که همین بعد تقلیدی به خوبی تبیین نشده است.
وی افزود: مردم نمی‌دانند، اینکه یک فرد وقتی به سطح اجتهاد سنتی و تقلیدی و رایج می‌رسد چه مرارت‌ها و سختی‌هایی را تحمل کرده است حتی بعضا نخبگان هم نمی‌دانند علما در مسیر علمی خود چه سختی‌هایی را متحمل می‌شوند.
زائری تصریح کرد: الان اشکالات زیادی در حوزه وجود دارد؛ رهبری به صورت جدی وارد این موضوع شدند ولی در نهایت عقب‌نشینی کرده و ترجیح دادند ادامه ندهند؛ این تعبیر شهیدصدر هم که حوزه را باید از ابتدا کوبید و بالا آورد ناظر به همین نوع اجتهادات است.
اجتهاد؛ منطق فهم کنش پیامبر(ص)
وی افزود: از سید ابوالحسن اصفهانی نقل است که اجتهاد منطق پیامبرفهمی است یعنی اگر امروز پیامبر وجود داشت و با این پدیده‌ها و سؤالات مواجه بود چه می‌کردند. اگر ائمه(ع) حضور داشتند چه مواجهه‌ای داشتند؛ از ممانعت زنان در ورود به ورزشگاه گرفته تا استفاده از دروغ و نیرنگ برای رسیدن به اهداف.
وی اضافه کرد: مجتهد کسی است که بتواند اینجا تصمیم گرفته و امت سرگردان و یتیم بدون پدر و سرگشته و چشم‌به‌راه را راهنمایی کند؛ مردم در طول قرون متمادی، عالمی که زهد و اخلاق او آنان را به یاد امام علی(ع) بیندازد دیده‌اند ولی جلوه‌ای از ائمه(ع) یعنی شناخت جامع و همگن و منضبط و عرضه‌کننده دستگاه جامعی از دین را زیاد ندیده‌اند و اگر هم بوده امکان عرضه و تحقق نیافته است.
زائری اظهار کرد: شهید صدر فرصت تکمیل اندیشه خود را نیافت ولی در مواردی مانند فلسفتنا و اقتصادنا و … توانست این کار را انجام دهد و این جدی‌ترین بخش شخصیت صدر است. اینکه در زمان غیبت، کسی بتواند دین را در چارچوبی منسجم عرضه کند کمتر رخ داده و یکی از افرادی که موفق شد شهید صدر بود. شاید اگر صدر به درخواست‌هایی که به ایشان شد تا از عراق بیرون بروند و مثلا به آمریکا و دیگر کشورها رفته بود با شخصیتی بین‌المللی مواجه بودیم که دومی نداشت و شاگردان برجسته‌ای از وی کسب فیض می‌کردند ولی جنبه جهاد و ایستادگی در برابر ظالم سبب شد تا شهادت نصیب ایشان شود.
لزوم شناخت شهید صدر
وی در پاسخ به این پرسش که جوانان برای بهره‌گیری از اندیشه‌های شهید صدر چه باید بکنند، افزود: ابتدا باید شخصیت شهید صدر تبیین شود، حتی مخاطبان نخبه و متخصص با شخصیت ایشان آشنا نیستند و شاید کتبی مانند «نا» و برخی آثار دیگر باید بیشتر ترویج شود تا مردم با شخصیت آن مرحوم بیشتر آشنا شوند. قدم دوم این است که مکمل آثار شهید صدر، امام موسی صدر است زیرا امام موسی صدر فرصت ارتباطات بین‌المللی بیشتری پیدا کرد که شهید صدر این فرصت را نیافت.
زائری بیان کرد: شهید صدر تجربه حزب الدعوه و تجارب علمی و فرهنگی داشت ولی محدود به جامعه شیعه و حوزه جغرافیایی نجف و عراق بود و اگر گستردگی تجربه زیستی امام موسی منضم به اندیشه شهید صدر شود مجموعه اندیشه منسجم و روشنتری را در اختیار ما قرار خواهد داد.