معنای قوامیت مرد بر زن از نگاه اسلام

به گزارش «مبلغ»، غیرت در لغت به معنای حمیت، رشک، حسد، ناموس‌پرستی و تنفر طبیعی انسان از مشارکت دیگران در چیزی است که محبوب او شمرده می‌شود. در اصطلاح نیز غیرت عبارت است از منع کردن دیگران از شرکت نابجا در حقی که شرع، عرف یا قانون برای فرد معرفی کرده و حمایت کردن از آن حق در برابر رفتار ناپسند و نابهنجار دیگران واجب است.

صفت غیرت از شجاعت، بزرگ‌منشی و قوت نفس انسان سرچشمه می‌گیرد و یکی از ملکه‌های نفسانی انسان و در حد عالی آن لازمه انسانیت است و مطابق برخی روایات، مرد بی‌غیرت از زمره مردان خارج است. غیرت داشتن تنها در ناموس‌پرستی و صیانت از زن و همسر خلاصه نمی‌شود. غیرت یک مفهوم عام است و ابعاد و شاخه‌های گوناگونی دارد.

وجود غیرت در جامعه انسانی تا آنجا ضروری و حیاتی است که شارع مقدس اسلام در تشریع احکام نیز به آن عنایت داشته و در روایات اسلامی اهمیت بسیار زیادی به آن داده‌ شده و از آن به ‌عنوان یک فضیلت بزرگ یاد شده است. از طرف دیگر بی‌غیرتی در هر نوعی، آثار فردی و اجتماعی نامطلوب زیادی را بر پیکره جامعه وارد می‌کند.

در همین راستا فاطمه سادات رازقی، مدرس دانشگاه، روانشناس و کنشگر خانواده، در گفت‌‎وگو با ایکنا، به بیان تعریف درستی از غیرت دینی پرداخت و اظهار کرد: غیرت مردانه‌ای که در بحث دینی مطرح است، سبب دوام و قوام زندگی می‌شود. غیرت دینی مردان ناشی از محبت است نه تعصب؛ به‌ اصطلاح عامیانه اینکه وجود مرد برای خانواده خود به‌ گونه‌ای باشد که آب در دل همسرش تکان نخورد.

رازقی در پاسخ به این سؤال که آیا غیرت دینی مردان باعث نمی‌شود که مرد تحت‌ فشار قرار بگیرد؟ گفت: در خانواده قانون عمل و عکس‌العمل مطرح می‌شود. وقتی مرد جنبه حمایتی را از زن داشته باشد متقابلاً زن هم حمایت و محبت خود را به همسر و فرزندانش منتقل می‌کند.

این مدرس دانشگاه تصریح کرد: خداوند در آیه ۳۴ سوره مبارکه نساء می‌فرمایند: «الرِّ‌جَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَیٰ بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ؛ مردان سرپرست زنان هستند، زیرا خدا برخی از آنان را بر برخی برتری داده و نیز به دلیل آنکه از اموالشان خرج می‌کنند.»

قوامیت مرد بر زن

این کنشگر خانواده افزود: در آیه مبارکه قوامون به چه معناست؟ قوامیت فقط سرپرستی به معنی امر و نهی نیست؛ بلکه اعتنا به شأن زنان و رسیدگی به امورشان نیز است. «الرِّ‌جَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ» یعنی مرد از همسرش مراقبت کند تا زن دلگرم به زندگی شود پس در نتیجه حفظ کیان خانواده با قیومیت مرد است.

به گفته رازقی متأسفانه با برداشت غلط از تعریف غیرت دینی جنبه ناموسی آن را پررنگ و قیومیت را به سمت کنترلگری جنسی منحرف کردیم که منجر به برداشت تک‌بعدی از غیرت شد. به تعبیر دیگر برداشت صحیح از مفهوم دینی غیرت جای خود را به تعصب کورکورانه داد.

وی در ادامه با بیان اینکه تفسیر نادرست و شخصی از غیرت ریشه تاریخی دارد، افزود: تفسیر شخصی از غیرت به نگاه مردسالارانه در جامعه بازمی‌گردد. لذا این تعبیر شخصی به سمت تأیید واژه مردسالاری در جامعه سوءگیری پیدا کرده است، درحالی‌که غیرت واژه بسیار گسترده‌تری از تعصب جنسی محسوب می‌شود.

ارتباط غیرت با قتل دختر اهوازی

این روانشناس معتقد است که در پرونده قتل دختر اهوازی غالب جهت‌گیری‌های فکری متمرکز بر روی غیرت بود، درصورتی‌که اگر قاتل غیرت داشت، به‌ گونه‌ای زندگی می‌کرد که همسرش از او محبت دریافت می‌کرد. این مرد قاتل اعتراف کرد که همسر مقتول خود را خیلی دوست داشت و بر این اساس مرتکب جنایت شده است، در حالی‌ که اگر دوست داشتن مرد قاتل در زندگی با همسر مقتولش نمایان بود، قطعاً نتیجه متفاوتی داشت.

این کنشگر خانواده از اثر خشونت خانوادگی در جامعه سخن به میان آورد و گفت: مهم‌ترین اثر آن از بین رفتن حساسیت‌ها به این معضل است. در روایت مشهوری از امام صادق(ع)، بی‌تفاوتی به مسائل مسلمانان به‌ شدت نکوهش شده، تا جایی که امام یکی از مهم‌ترین معیار‌های مسلمان بودن را اهتمام و جدیت و توجه به مسائل مسلمانان دانسته است.

به گفته رازقی وقتی یک نفر را در معرض خشونت قرار می‌دهید به‌ محض اینکه راه فراری برای او فراهم شود، قطعاً دست به چنین اقدامی خواهد زد و همانند فنر فشرده‌‌شده است و تحت اعمال نیرو قرار دارد و به‌ محض برداشتن نیرو آن فنر از جای خود رها می‌شود و معلوم نیست چه اتفاقی خواهد افتاد.

این روانشناس افزود: در حادثه قتل دختر اهوازی نیز مقتول به‌ محض اینکه راه گریزی را برای برون‌رفت از شرایط خشونت خانوادگی پیدا کرد، تصمیم نادرستی گرفت و به خارج از کشور فرار کرد و در نهایت آن قتل بر اساس یک جنون آنی و باور غلط رخ داد.

ضعف رسانه ملی در پوشش اخبار آسیب‌های اجتماعی

رازقی تصریح کرد: رسانه ملی به‌عنوان مدیر افکار عمومی در مسند قدرت قرار دارد و می‌توانستیم برای عدم انتشار چنین فجایعی خرده نگیریم، اما وقتی‌ که با کسری از ثانیه اخبار به‌ راحتی در اختیار مردم قرار می‌گیرد عدم انتشار اخبار خشونت خانوادگی و سایر اخبار منفی، اثرات مخربی بر جذب مخاطب رسانه می‌گذارد.

وی ضمن انتقاد از رسانه ملی، افزود: نادیده گرفتن صورت‌مسئله باعث نمی‌شود تا مشکل ما را نادیده بگیرد. بر اساس قانون خلأ، مادامی‌که رسانه ملی آسیب‌های اجتماعی را نادیده بگیرد، رسانه‌های دیگر از فرصت استفاده و خلأ حضور صداوسیما را هم‌پوشانی می‌کنند.

این روانشناس اظهار کرد: در تربیت مباحثی وجود دارد که می‌توانیم پایان بازی را برای آن متصور شویم تا فرد با تفکر فلسفی به آن نتیجه تربیتی دست پیدا کند، اما در یک‌سری از مباحث تربیتی باید تمامی فراز و فرود‌های آن مبحث را تبیین کنیم و نگذاریم فرد با دانش و سلیقه شخصی به مفهوم غیرتربیتی از یک مبحث تربیتی دست یابد. لذا بهترین راهکار برای بیان آسیب‌های اجتماعی این است که آسیب‌ها را با اصول دقیق و آسیب‌شناسی منصفانه بیان کنیم و راهکار ارائه دهیم.

تعبیر نادرست غربی‌ها از غیرت

رازقی در پاسخ به این سؤال که چرا غربی‌ها غیرت را حسادت و حس مالکیت معنی می‌کنند؟ گفت: روانشناسی غرب برگرفته از مکتب اومانیسم است. در این مکتب اصالت را به انسان می‌دهند و آزادی انسان فرا و ورای هر چیزی اهمیت دارد و هر چیزی که این آزادی را ولو با محبت محدود کند منسوخ است و آن را وابستگی، چسبندگی، حسادت و مفاهیم دیگر تلقی می‌کنند.

این روانشناس افزود: زمانی که انسان فردی را دوست دارد حس مالکیت خواهد داشت. این امر باید حد تعادلی داشته باشد. لذا افراط و تفریط در دین مبین اسلام مذموم است. در عین حالی که مکتب اسلام زن و مرد را از یک روح واحد می‌داند، آنها را دو جنس مکمل یکدیگر و کمک‌کننده به منظور رسیدن به کمال نیز تلقی می‌کند و تساوی به معنی لغوی این دو جنس را قبول ندارد؛ لذا غیرت مرد به عنوان یک امر فطری معنی پیدا می‌کند.

این کنشگر خانواده در پایان اظهار کرد: اصولاً همیشه مساوات مساوی با حق و عدل نیست و تفاوت نیز همواره ظلم و ستم نیست و در نظام خلقت در مورد زن و مرد نیز چنین است. اصرار ورزیدن که آنان را مساوی یا متفاوت بدانیم، کاری است برخلاف طبیعت قدم برداشتن و اگر یک صورت آن را درست و به صلاح زن و صورت دیگر را نادرست و به زیان او تلقی کنیم، از روی غرور و جهالت است. بی‌تردید زن و مرد در بسیاری از جهات مانند جنبه‌های وجودی و حیات و نیز تدبیر امور و شئون زندگی و آنچه عامل قوام حیات انسانی است مساوی هستند.