مهریزی: امام علی (ع) استفاده از حیله را برای حفظ حکومت مجاز نمی دانست!

به گزارش مبلغ سوالی که برخی در مورد تقابل امام علی(ع) و معاویه دارند اینست که چرا امام با تمام دانش و سیاست خود نتوانست از پس معاویه برآید و در ظاهر، کسی که بالآخره توانست بر دیگری پیروز شود معاویه بود که به نوعی با ششیر خوارج به مقصود خود رسید و حضرت امیر را به شهادت رساند. حجت الاسلام مهدی مهریزی دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی در مصاحبه با شفقنا به این سوال پاسخ داده است.

آنطور که شفقنا نوشته است حجت الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی در چهارمین نشست از سلسله نشست های ماه مبارک رمضان که در موسسه فرهنگی پژوهشی فهیم برگزار می شود، اظهار داشت: بنظر می رسد که رابطه هدف و وسیله را بتوان به عنوان قاعده تکوینی، عقلایی و دینی مطرح کرد.

وی تصریح کرد: در جهان طبیعت بین هدف یا غایت و وسیله رابطه وجود دارد، عقلا بین غایات و وسایل رابطه می بینند و در آموزه های دینی هم این رابطه برقرار است.

وی گفت: این قاعده در سه عرصه حکومت و قدرت، دین و دینداری و روابط بین افراد قابل طرح است.

وی افزود: امام علی (ع) برای تشکیل حکومت دینی و یا حفظ حکومت دینی هیچ وسیله نامشروعی که به جور و ظلم منتهی شود تجویز نمی کنند.

وی با بیان اینکه از چهار طریق می توان نگاه امام علی (ع) را نسبت به قدرت و حکومت به دست آورد، بیان کرد: یکی از این راه ها، کلمات امام علی (ع) است. امام علی (ع) در خطبه ۲۰۰ نهج البلاغه درباره معاویه می فرماید: «وَ اللَّهِ مَا مُعَاوِيَةُ بِأَدْهَى مِنِّي، وَ لَكِنَّهُ يَغْدِرُ وَ يَفْجُرُ؛ وَ لَوْ لَا كَرَاهِيَةُ الْغَدْرِ لَكُنْتُ مِنْ أَدْهَى النَّاسِ، وَ لَكِنْ كُلُّ غُدَرَةٍ فُجَرَةٌ وَ كُلُّ فُجَرَةٍ كُفَرَةٌ، وَ لِكُلِّ غَادِرٍ لِوَاءٌ يُعْرَفُ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ؛ وَ اللَّهِ مَا أُسْتَغْفَلُ بِالْمَكِيدَةِ وَ لَا أُسْتَغْمَزُ بِالشَّدِيدَة؛ سوگند به خدا، معاويه از من سياستمدارتر نيست، امّا معاويه حيله گر و جنايتكار است، اگر نيرنگ ناپسند نبود من زيرك ترين افراد بودم، ولى هر نيرنگى گناه، و هر گناهى نوعى كفر و انكار است، روز رستاخيز در دست هر حيله گرى پرچمى است كه با آن شناخته مى شود. به خدا سوگند، من با فريب كارى غافلگير نمى شوم، و با سخت گيرى ناتوان نخواهم شد». از اینجا معلوم می شود که برای تشکیل و حفظ حکومت استفاده از حیله و دغل مجاز نیست و لذا حضرت، معاویه را مذمت می کنند.

وی ادامه داد: امام علی (ع) در خطبه ۱۲۶ نهج البلاغه می فرماید: «أَ تَأْمُرُونِّي أَنْ أَطْلُبَ النَّصْرَ بِالْجَوْرِ فِيمَنْ وُلِّيتُ عَلَيْهِ وَ اللَّهِ لَا أَطُورُ بِهِ مَا سَمَرَ سَمِيرٌ وَ مَا أَمَّ نَجْمٌ فِي السَّمَاءِ نَجْماً؛ شما می خواهید من با ستم بر مردم به پیروزی برسم؟  به خدا سوگند تا شب و روز مى ‏آيد و مى ‏رود، و ستاره به دنبال ستاره حركت مى ‏كند دست به چنين كارى نمى‏ زنم». بنابراین حضرت ریخت و پاش برای جمع کردن افراد و طرفدار جهت در دست گرفتن حکومت را مجاز نمی شمارد.

وی همچنین به نامه ۵۳ نهج البلاغه هم اشاره کرد و افزود: حضرت امیر در این خطبه می فرمایند: «وَإِنْ عَقَدْتَ بَيْنَکَ وَبَيْنَ عَدُوِّکَ عُقْدَةً، أَوْ أَلْبَسْتَهُ مِنْکَ ذِمَّةً، فَحُطْ عَهْدَکَ بِالْوَفَاءِ، وَارْعَ ذِمَّتَکَ بِالاْمَانَةِ، وَاجْعَلْ نَفْسَکَ جُنَّةً دُونَ مَا أَعْطَيْتَ؛ اگر پیمان و قراردادی بستی با دشمنتان و یا اگر او را به ذمّه خود گرفتی بدان پایبند باش و تا پای جان بایست».

وی گفت: بین عهد و وعده تفاوت وجود دارد، عهد الزام آور است. آنچه می تواند جامعه را سرپا نگه دارد، پایبندی به عهدهاست.

استاد مهریزی در ادامه بررسی خطبه های نهج البلاغه و بررسی نامه ۵۳ افزود: امام علی (ع) در این نامه می فرماید که با شرّ نمی توان به پیروزی رسید، کسی که بخواهد با شرّ و گناه به پیروزی برسد، غالب نشده و مغلوب است.

وی تصریح کرد: بین هدف خوب و وسیله خوب رابطه برقرار می شود، ولی نمی توان بین هدف خوب و وسیله بد پیوند برقرار کرد. این قاعده در عرصه سیاست و حکومت هم پیاده می شود. رکن رکین اینها این است که حکومت انسان ها را انسان به شمار بیاورد.

وی عنوان کرد: در مراسم بزرگداشت آقای حکیمی که در مشهد برگزار شد، گفتم من از سخنان آقای حکیمی اینگونه فهمیدم که نه دین ارزش ذاتی دارد، نه حکومت دینی ارزش ذاتی دارد و نه روحانیت ارزش ذاتی دارد بلکه همه اینها برای آن است که کرامت انسان حفظ شود.

وی در بخش دوم سخنان خود به سیره امام علی (ع) پرداخت و گفت: شهید محمدباقر صدر در جلسات درس خارج فقه خود بخشی را به تبیین سیره عملی امامن اختصاص داده بودند. ایشان در این سخنرانی ها گفتند که امامان اهل بیت (ع) یک هدف دارند اما دوره های آنها متفاوت است. ایشان در یکی از سخنرانی های خود این مسئله را بیان می کنند که چرا امام علی (ع) افراد و اطرافیان معاویه را بکار نگرفت تا بعد از آنکه به قدرت رسید آنها را کنار بگذارد؟ ایشان بیان می کنند که آنچه برای امام علی (ع) اهمیت داشت، ارزش ها بود لذا امام علی (ع) در دوره خلفای اول و دوم انتقاد نداشت یا خیلی رقیق بود اما در خلیفه سوم اینگونه نبود چون در دوره سوم مردم به این آگاهی رسیدند که مسئله دینی نیست.

وی به نوع نگاه امام علی (ع) به حکومت اشاره کرد و گفت: حکومت در اندیشه امام علی (ع) به خودی خود اصل نیست و ارزشی ندارد بلکه وسیله ای برای رسیدن به عدالت و احقاق حق است.

وی ادامه داد: امام علی (ع) حکومت را متاع ایام قلائل می دانند، آن را از نعل پاره وصله دار کمتر می دانند، آن را زخرف می دانند و از آب بینی بز هم کم ارزشتر می شمرند.

وی بخش آخر سخنان خود را به شکوائیه های امام علی (ع) اختصاص داد و گفت: اکثر شکوائیه های ایشان مربوط به دورانی است که ایشان در راس حکومت هستند. ایشان در یکی از خطبه ها می فرماید همه جای دنیا مردم باید از حکومت بترسند، اینجا من باید از مردم گلایه کنم.

استاد دانشگاه قران و حدیث بیان داشت: از نگاه امام علی (ع)، آن قاعده تکوینی، عقلائی و دینی در حکومت و قدرت استثناءبردار نیست، وسائلی که به جور و ظلم منتهی می شود حکومت مجاز به استفاده از آن اسباب و وسائل برای نگهداری و حفظ حکومت نیست.

وی با طرح این سوال که آیا «تترّس به کفار» و «خدعه در جنگ» می تواند استثنائی بر این قاعده باشد؟ گفت: مواردی که ما در باب «خدعه در جنگ» داریم این است که از خونریزی جلوگیری کند نه اینکه منجر به جنگ شود.