نتیکت چیست و حوزویان چه وظیفه ای در قبال آن دارند؟

«نتیکت» (netiquette) از ترکیب دو واژه شبکه (network) و آداب معاشرت (etiquette) به دست آمده است. نتیکت، آداب و تشریفات و مجموعه باید‌ها و نباید‌هایی است که در شبکه‌های اجتماعی و ارتباطات برخط وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. برخی از محققان شبکه های اجتماعی تاکنون سعی کرده اند که اصولی را برای نتیکت تهیه کنند. به نظر می رسد که با توجه به اهمیت روافزون این موضوع از جهت اخلاقی و اجتماعی، عالمان دین هم نمی توانند به این موضوع بی توجه باشند. در این مطلب که توسط فردین علیخواه عضو گروه جامعه شناسی دانشگاه گیلان نوشته شده است اصول پیشنهادی را که خانم ویرجینیا شی ( virginia shea) محقق فرانسوی در سال ۱۹۹۴ در کتابی با نامcore rules of netiquette برای نتیکت آورده است، با هم مرور می کنیم:

یکی از دوستان‌مان در واتس‌آپ کلیپی خنده‌دار می‌فرستد. آن‌را می‌بینم و قاه‌قاه می‌خندیم ولی برایش پیامی نمی‌فرستیم. او چند روز بعد ما را می‌بیند و گلایه می‌کند که چرا واکنشی نشان نداده‌ایم!
در یک گروه واتس‌آپی، در ماه رمضان، فردی هر روز صبح آیه‌ای از قرآن منتشر می‌کند. یکی از اعضا به او تذکر می‌دهد که یک‌بار فرستادید. پست شما لینک هم دارد. اگر کسی دلش خواست می‌رود و خودش می‌خواند و دیگر لزومی به انجام هر روزه‌ی این کار نیست!
فردی که معلم کلاس کنکور است پس از راهنمایی یک دانش‌آموز دختر، به‌نشانه تشکر، گل و قلب دریافت می‌کند. این نشانه‌ها، به‌ویژه قلب، باعث تنشی چند روزه بین او و همسرش می‌شود!
دانشجویی در روز تعطیل از طریق واتس‌آپ درباره درس به استادش پیام می‌دهد. استاد با ارسال استیکر چهره‌ی خشمگین به او یادآوری می‌کند که امروز تعطیل است!
فردی به اشتباه عکس یک میوه را به گروه کاری شرکت ارسال می‌کند. میوه شکل آلت تناسلی انسان را دارد. او پس از این کار تا مرز سکته پیش می‌رود.

آیا ما درباره امور کاری حتما باید در ساعات کاری پیام بدهیم؟ آیا این استدلال درست است که اگر کسی نخواست پیام ما را باز نمی‌کند؟ آیا ارسال استیکر قلب از طرف یک دانش‌آموز یا دانشجو به معلم درست نیست؟ آیا کسی که از اعضای یک گروه شناختی ندارد نباید هر روز یک آیه قرآن در آن گروه پست کند؟ اساسا آیا باید پست کند؟

ما این روز‌ها برای بسیاری از امور زندگی‌مان از ارتباطات اینترنتی استفاده می‌کنیم که روابط خانوادگی، روابط کاری، روابط آموزشی، روابط دوستانه، روابط مربوط به کسب و کار و خرید و حتی روابط عاشقانه از آن جمله‌اند. همه این‌ها توجه به پرسشی را ضروری می‌سازد: ادب یا بی‌نزاکتی، احترام یا بی‌احترامی در ارتباطات مجازی چیست؟

آداب اجتماعی به‌ویژه در خصوص فن‌آوری‌های جدید، نه به محض ورود و فراگیرشدن آن‌ها، بلکه آرام‌آرام در جامعه شکل می‌گیرند. گفتگوی اجتماعی می‌تواند موجب توجه عمومی و به‌دنبال آن توافقی تدریجی روی “باید‌ها و نباید‌ها” در این زمینه شود. تقریبا همه فن‌آوری‌ها، تجربه‌ای از تعارض و توافق را پشت سر گذاشته‌اند. این روز‌ها ما برای آن‌که غذایمان را با قاشق و چنگال بخوریم آن‌قدر‌ها تأمل نمی‌کنیم و برای این کار استدلال نمی‌آوریم. قاشق و چنگال جزوی از آداب سفره در بسیاری از نقاط دنیاست. ولی روشن است که استفاده از قاشق و چنگال هم تاریخی از تنش و توافق جمعی را پشت سر گذاشته است و از ابتدا جزوی از آداب غذا خوردن نبوده است.

ویرجینیا شی در سال ۱۹۹۴ کتابی درباره “نتیکت” (Netiquette) منتشر کرد. نتیکت در واقع ترکیب کلمات نِت و اتیکت (به معنای آداب معاشرت) است و به آداب رفتار مؤدبانه و احترام‌آمیز در فضای اینترنت اشاره دارد.

توصیه‌های وی در ده ‌بند خلاصه شده است که با تغییراتی در مثال‌ها در ادامه آمده است:

۱. انسان‌بودن را به خاطر بسپارید. در فضای اینترنت با دیگران همان‌طور رفتار کنید که دوست دارید دیگران با شما آن‌طور رفتار کنند.

۲. در فضای اینترنت به همان معیار‌های رفتار پایبند باشید که که در زندگی واقعی به آن پایبند هستید. هر چند قواعد ارتباطات مجازی نمی‌تواند دقیقا مانند دنیای واقعی ما باشد ولی شما تلاش خودتان را داشته باشید.

۳. موقعیت‌های مختلف را در نظر بگیرید. برای مثال پیام فرستادن برای استاد، پیام فرستادن به یک دوست صمیمی، پیام فرستادن به همکار با هم فرق دارد.

۴. به زمان و حجم اینترنت دیگران احترام بگذارید. تلاش کنید وقت دیگران را بی‌جهت نگیرید. پاسخ‌دادن به پیام‌ها واقعا وقت‌گیر است.

۵. در ارتباطات آنلاین خود را خوب جلوه دهید. در هر صورت پیامی که می‌رود قضاوتی درباره شما ایجاد می‌کند. روی پیام دقت داشته باشید.

۶. دانش تخصصی را به اشتراک بگذارید. هر خبر یا اطلاعاتی دریافت می‌کنید سریع آن‌را برای دیگران نفرستید. کمی مکث، بررسی و تأمل کنید.

۷. خیلی اوقات در گروه‌ها ممکن است آتش جنگ به شکل‌های مختلف شعله‌ور شود. سعی کنید شعله تنش را پایین بیاورید. بر روی خود کنترل داشته باشید.

۸. به حریم خصوصی دیگران احترام بگذارید. دوست‌تان عکسی از خودش برای شما ارسال کرده است. شما آن‌را برای دوست دیگرتان نفرستید. عکس‌های قدیمی را بدون اجازه کسانی که در عکس هستند منتشر نکنید.

۹. از قدرت خود سوءاستفاده نکنید. اگر متخصص هستید. اگر دانش بالایی دارید. سعی نکنید دیگران را مرعوب خود کنید.

۱۰. نسبت به اشتباهات دیگران گذشت کنید. هرکس ممکن است ناخواسته و به اشتباه پیامی منتشر کند. سعی کنید فراموش کنید و سریع قضاوت نکنید.

منبع: کانال تلگرامی آقای فردین علیخواه