امتیاز استاد انوار بر علامه حسن‌زاده در ریاضیات چه بود؟/ مصاحبه با جعفر آقایانی چاوشی استاد دانشگاه شریف

استاد سید عبدالله انوار یکی از پیشکسوتان نسحه شناسی و ریاضیات قدیم شامگاه پنجشنبه ۱۸ اسفند در گذشت. در مورد ویژگیهای شخصیتی و علمی این استاد برجسته با دکتر جعفرآقایانی چاوشی از اعضای هیئت علمی دانشگاه شریف و مدرس تاریخ و ریاضیات دوره اسلامی، گفتگویی کوتاه انجام داده ایم که در ادامه می آید:

صداقت استاد انوار زبانزد خاص و عام بود

مبلغ: مهمترین ویژگی های شخصیتی ایشان جه بود؟

ایشان به مانند ابن سینا ازدواج نکرده بود و عشق اول و آخر زندگی اش، همانا نسخ خطی بود. ویژگی بسیار مهم ایشان هم خودساختگی در آموزش بسیاری از علومی بود که به صورت خودآموز و از روی علاقه و پیگیری خود یاد گرفته بودند و دنبال مدارک دانشگاهی نبودند. چیزی که در روزگار ما بسیار کمیاب است و ارزش و اهمیت علم را در نزد ایشان می رساند. علوم حوزوی را هم تا سطوح بالا خوانده یودند. وی درویش مسلک بود و با عرفان و تصوف آشنایی خوبی داشت. با داشتن دانش گسترده اهل خودنمایی نبود و یادم می آید که  یکی از روزهایی که به خانه ایشان رفته بودم یک تبر و یک کشکول در دکوراسیون خانه ایشان دیدم. ابن سینا را بسیار دوست داشت. او ملاصدرا را به هیچ وجه قابل مقایسه با ابن سینا نمی دانست و از این موضوع گلایه مند بود که با بها دادن بیش از حد به ملاصدرا، ابن سینا و آثارش به حاشیه رفته است. صفت بسیار خوبی که شادروان انوار داشت همان  خلوص نیت و صداقت ایشان بود که  در زمانه ما متاسفانه  در نزد استادان کم دیده می شود. اولا که  هرگاه از او برای سخنرانی دعوت می شد بدون توقع مادی شرکت می کرد. من کسانی را سراغ دارم که پیش از سخنرانی نرخ تعیین می کنند. از این گذشته اگر از مطلب کسی در نوشته هایش استفاده می کرد نام نویسنده و مشخصات اثر را با امانت تمام ذکر می کرد. که این نکته باز شایان تحسین است و ما به ندرت چنین مولفینی را سراغ داریم. اجازه دهید خاطره ای برایتان بگویم. در پیش از انقلاب من و آقای دکتر سید محمد ترابی  مصاحبه ای با شادروان استاد احمد آرام انجام دادیم که در مجله آموزش و پرورش آن زمان چاپ شد. در بعد از انقلاب یکی از اساتید بسیار مشهور همین مصاحبه را عینادر کتابی تحت عنوان: آرام نام به چاپ رسانید بدون اینکه از ما اجازه بگیرد و حتی اسم ما را هم در کتابش نیاورد تا وانمود کند خودش این مصاحبه را انجام داده است. این است فرق اساسی مرحوم  سید عبد الله  انوار. و باز هم با آنکه خودش بسیار متشرع بود در مسائلی که به علم مربوط می شد انصاف و مروت را درباره اشخاص ولو کسانی که مثل خودش متشرع نبودند  رعایت می کرد. متلا در مجلسی که چند سال پیش برای بزرگداشت شادروان دکتر هشترودی از سوی انجمن آثار ملی برگزار شد آن مرحوم سخنرانی مفصلی در باره شخصیت علمی استاد خود  ایراد کرد در حالی که وضع جسمانی خوبی هم نداشت و به عصایش تکیه کرده بود. این مطلب را شما مقایسه کنید با نوشته یکی از معاونین وزارت علوم در گذشته که حدود سی سال پیش مقاله بسیار توهین آمیزی در باره مرحوم هشترودی در مجله فیزیک نوشت و این ریاضیدان نابغه ایرانی را با لحن تمسخر آمیزی «سوپرمن نوجوانان» نامید.

استاد انوار در نسخه شناسی نظیر نداشت

مبلغ:‌ از نسخه شناسی ایشان بگویید؟

 در نسخه شناسی بسیار متبحر بود. متاسفانه جوانان تقریباْ با نسخه خطی آشنا نیستند. ایشان در کتابخانه ملی در خیابان قوام السلطنه قدیم کار می کرد و لذت زیادی از نسخ خطی می برد. استاد انوار توانایی خوبی در خواندن نسخه خطی داشت و اگر یک نسخه خطی به ایشان می دادید به خوبی می توانست که بگوید متعلق به چه کسی است و برای چه زمانی است؟ حتی اگر بدخط بود می توانست آن را بخواند و در صورت نداشتن تاریخ، تاریخ آن را حدس بزند. مهارت دیگر ایشان این بود که به خوبی می توانست نسخ خطی جعلی را شناسایی کند و اصالت آنها را حدس بزند. مخصوصاْ در شناخت نسخ خطی منسوب به ابن سینا بسیار توانمند بود و نسخ جعلی را از اصیل، جدا می کرد. فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی را ایشان تهیه کرده بود و در حال حاضر بهترین توصیفات از این نسخ، متعلق به ایشان است. متاسفانه افرادی که جایگزین ایشان در بخش نسخ خطی کتابخانه ملی شدند نتوانستند جای ایشان را پر کنند.

بهترین فرد برای نسخه شناسی آقای انوار بود. من وقتی حدود ۴۰ سال پیش در دوران دانش آموزی به دنبال نوشتن کتابی در مورد جابربن حیان بودم و به دنبال نسخه خطی مقاله این دانشمند  بودم روزی به کتابخانه ملی درخیابان قوام رفتم تا آن نسخه را تحویل بگیرم. جالب است که ایشان با آن روحیه حساسیت و غیرت به کتب خطی به بنده گفت برو بچه! منو مسخره نکن! و کتاب را نداد! البته این برخورد ایشان به دلیل رفتارهایی بود که خیلی از افراد نادان در مورد نسخ خطی انجام می دادند و آنها را با اغلاط زیاد منتشر می کردند و موجب گمراهی بقیه محققان می شدند. البته ایشان به سبک فلاسفه سنتی که معتقد بودند که نباید فلسفه را به دست نااهل سپرد معتقد بود که نباید فلسفه را به دست کسی که شایسته نیست، سپرد. چون جامعه را خراب خواهند کرد. بنده هم در آن موقع دانش آموز بودم و افراد بسیار کمی به کتابخانه ملی رجوع می کردند و ایشان می دانست که نسخه خطی به درد دانش آموزان نمی خورد. ایشون خاک نسخ خطی را خورده بود و نگران بود که من نسخه خطی را چاپ کنم و آن را ضایع کنم. برای مثال کتاب النجاره ابوالوفاء بوزجانی را که در مورد هندسه است اخیراْ دیدم که فردی با اغلاط بسیار، آن را با عنوان کتاب التجارت چاپ کرده است!! آقای انوار از این مشکلات می ترسید که کتاب را به بنده که نوجوانی دبیرستانی بودم، نداد!

در ریاضیات قدیم و جدید تسلط داشت

مبلغ: در مورد سابقه و توانایی استاد در دانش ریاضیات بفرمایید؟

این استاد عزیز از شاگردان پروفسور هشترودی بود و با فلسفه ریاضی آشنا بود. به اتفاق آقای دکتر مهدی گلشنی در حدود سال ۱۳۸۰ از ایشان دعوت کردیم که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مباحث ریاضیات ابن سینا را که در اشارات و شفا آمده است تدریس کنند که ایشان هم پذیرفت و آمد. بنده وقتی مقاله فلسفه هندسه نزد ابونصر فارابی را نوشتم برای ایشان ارسال کردم و ایشان نظرات سازنده ای داد. ایشان همانند علامه حسن زاده با ریاضیات قدیم آشنا بود ولی امتیازی که نسبت به علامه حسن زاده در ریاضیات داشت این بود که با ریاضیات جدید هم آشنا بود و می توانست بازتاب رویکردهای ابن سینا در فلسفه ریاضی را در ریاضیات جدید بررسی کند. ویژگی که می توان گفت منحصر به ایشان بود.در حالی که علامه حسن زاده فقط با ریاضیات قدیم آشنا بود.