محرم در طهران قدیم چگونه بود؟

به گزارش «مبلغ» به نقل از فارس، هر سال با نزدیک شدن ماه محرم کوچه ها و خیابان ها سیاه پوش می شوند و مردم برای برپایی تکایا و هیأت ها به جنب و جوش می افتند.

بچه ها تکیه های کوچک خود را به پا می کنند و بساط نذری از چای و شربت گرفته تا غذا در گوشه گوشه شهر چیده می شود.

هر چند در دو سال گذشته حال و هوای محرم به دلیل شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت های وضع شده مثل گذشته نیست اما هنوز هم مردم برای عزاداری اباعبدالله هر آنچه از دستشان برآید انجام می دهند و تلاش می کنند تا مراسم محرم را به بهترین شکل برگزار کنند.

مراسمی که ریشه در گذشته های دور دارد و در تمام ادوار، دل های شیعیان را غرق ماتم و عزا کرده است.

چراغ تکیه های طهران قدیم هنوز هم روشن است

در طول تاریخ گاه پیش آمده که به دلیل سخت گیری دولت ها و جلوگیری از عزاداری،‌ مردم در صندوق خانه ها و پستوهای خانه شان مراسم اباعبدالله را برگزار می کردند تا همچنان چراغ عزاداری امام حسین (ع) را روشن نگه دارند.

در طهران قدیم هم چند ماه مانده به محرم، مردم نذورات خود را در قالب وجه نقد یا کالاهایی مثل چای و قند و ذغال و تنباکو به صندوق دار مسجد یا حسینیه تقدیم می کردند و آنهایی هم که توان مالی نداشتند، با فرا رسیدن محرم در دستگاه امام حسین کاری را به دست می گرفتند.

تکیه هایی همچون رضاقلی خان، پاچنار، درخوانگاه، سادات اخوی، امامزاده یحیی (ع) و دباغ خانه از جمله تکیه های معروفی بود که در تهران قدیم میزبان عزاداران حسینی می شد که برخی از آنها همچون سادات اخوی و امامزاده یحیی (ع) همچنان در ماه محرم فعالیت می کنند.

حسینیه سادات اخوی قدمتی به اندازه پایتخت شدن تهران دارد و هنوز سنت های قدیمی این شهر را حفظ کرده و هر روز در ایام محرم از عزادارن امام حسین(ع) پذیرایی می کند.

تا پیش از کرونا این پذیرایی با قهوه یا چای در استکان کمر باریک و نان قندی بود، سنتی که از همان سال های ابتدای ساخت تکیه و از زمان قاجار آغاز شد.

سیاه پوش کردن شهر در طهران قدیم

در قدیم برای سیاهپوش کردن خانه و محله از انواع پارچه های ملیله دوزی شده، مخمل، سوزن دوزی و انواع قالیچه ها و پرده ها استفاده می کردند که با طرح ها و اشعار در وصف امام حسین (ع) و قمر بنی هاشم تزئین شده بود و آنها را طوری نصب می کردند که حتی یک آجر سفید هم معلوم نباشد.

بچه های کوچک هم با گرفتن چادر مشکی مادران و پارچه های اضافه تکیه های کوچکی را آماده می کردند و با چوب های بلند و سبکی که پارچه مشکی از آن آویزان کرده بودند، دسته های عزاداری کوچکی را تشکیل می دادند.

دفع بلا از نوزاد با نذری برای امام حسین(ع)

اگر در این ماه کودکی قدم به دنیا می گذاشت خانواده تلاش داشتند تا در حد توان خود یک نذری بدهند تا به حرمت امام حسین (ع) هرگونه بلا و خطر از کودک دفع شود، این نذری ها بنا به توان پدر و مادر کودک از آبگوشت و آش تا نان و ماست یا خرما و حلوا بود، برخی هم نذر خود را با ریختن مقداری برنج روی برنج های نذری ادا می کردند.

بنا بر روایت جعفر شهری در کتاب طهران قدیم، یکی از نذورات در ماه محرم، پذیرایی از مردم با خرما و پنیر و نان روغنی بعد از نماز صبح و به عنوان صبحانه بود، برخی هم حاجت خود را با نذر پیراهن بین فقرا و بی سیاه مانده ها از امام حسین (ع) می گرفتند.

برخی تکایا و هیأت ها نذری دادن را تا روز دوازدهم محرم ادامه می دادند و عده ای دیگر هم این مراسم را تا پایان ماه صفر برپا می داشتند.

علم کشی برای اباعبدالله با زبان روزه

مردم در ایام عزاداری برای اباعبدالله علاوه بر سینه زنی و زنجیر زنی، بر سر دسته های سینه زن کاه می پاشیدند.

عده ای سر و صورت خود را گِل مالی می کردند و برخی هم با زبان روزه زیر علم و کتل می رفتند، پوشاندن لباس عربی به تن بچه ها هم یکی دیگر از آداب و رسوم ماه محرم محسوب می شد که امروزه از آن با عنوان سقا کردن کودک یاد می شود.

اما در این میان آنهایی که توانایی عزاداری به این شکل و همراه شدن با دسته های سینه زنی و زنجیرزنی را نداشتند در عزاخانه ها خدمت می کردند و با کارهایی مثل جمع کردن استکان های چای، جفت کردن کفش عزاداران، اسپند دود کردن و یا قهوه چی گری، ارادت خود را به سیدالشهدا نشان می دادند.

نذری افراد کم بضاعت در ایام محرم

یکی از نذرهای مرسوم در طهران قدیم به وقت محرم، نذرسکوت بود. یعنی کسی که حاجتی در دل داشت نذر می کرد که ۱۲ روز محرم یا دو ماه محرم و صفر را روزه سکوت بگیرد.

البته در این میان برخی هم این نذر را به نذر بی خوابی، تشنگی، گرسنگی، سرکشی به زندانی، کمک به ناتوان یا ریختن دانه برای پرندگان تغییر می دادند.

بر خلاف امروز که نذری ها بیشتر قیمه و قورمه سبزی است، اغلب غذاهایی که به عنوان نذری در این ایام طبخ می شد آش شعله قلمکار، آش کشک، شیربرنج و آش امام زین العابدین (ع) بود، البته برخی هم توان مالی بیشتری داشتند غذاهایی مثل عدس پلو، فسنجان، ماش پلو، آبگوشت و قیمه و قورمه هم می دادند.

نذری افراد کم بضاعت هم در این ماه شامل آب دادن، شربت دادن، پخش نان و ماست و سقایی کردن می شد، در واقع محرم فقیر و غنی نمی شناخت و نمی شناسد و هنوز هم هر کسی به سهم خود در این ماه آنچه در توان دارد را در طبق اخلاص می گذارد تا مشمول نگاه پر مهر اباعبدالله (ع) شود.