ارزش‌های خانواده چطور حفظ می‌شود؟
مبلغ/ با ورود تکنولوژی و فرهنگ غرب به کشورمان خیلی از خانواده‌ها نمی‌توانند ارزش‌های مشترک خانوادگی را به نسل‌های جدید منتقل کنند و دچار گسست و آسیب می‌شوند اما هنوز هم خانواده‌های زیادی وجود دارند که پایبند ارزش‌های مشترک خود هستند. اینها چطور ارزش‌ها را به نسل جدید منتقل می‌کنند؟
به گزارش «مبلغ» به نقل از فارس، دوستی تعریف می‌کرد از زمانی که یادش می‌آید همیشه روزهای تعطیل با همه اعضای خانواده دور هم جمع می‌شوند، ناهار می‌خورند و تا شامگاه با هم خوش می‌گذرانند، دیگری تعریف می‌کرد که اصلا چنین چیزهایی در خانواده شان مرسوم نیست مثلا اینکه همه اعضا با هم سر یک سفره بنشینند و غذا بخورند چرا که همیشه بچه ها تنها هستند و پدر و مادر مشغول کارند، بچه ها هم هر کدام هر زمان که گرسنه می شوند، غذایشان را گرم می کنند و می‌خورند. به خاطر همین هم اصلا چنین چیزی را نمی‌تواند تصور کند که همه اعضای یک خانواده کنار هم دور یک سفره غذا بخورند و زمانی هم که به ندرت چنین اتفاقی می افتد، مادر هر چه تلاش می‌کند که بچه ها سر یک سفره جمع شوند، تلاشش بی نتیجه باقی می‌ماند.
تنها با یک مثال ساده می توان متوجه شد که ممکن است در برخی خانواده ها دورهمی سر یک سفره یک ارزش محسوب شود اما در یک خانواده دیگر خیر. در این دست خانواده ها هر چقدر هم که پدر و مادر پس از آن تلاش کنند ، نمی توانند بچه هایشان را یکجا جمع کنند. درست است که هر خانواده ای دارای ارزش های متفاوتی است اما برخی ارزش ها برای خانواده ایرانی مشترک است و این را زمانی متوجه می شوند که آن را رعایت نمی‌کنند و بعدها دچار آسیب و مشکل می‌شوند. اما ارزش‌ها چه چیزهایی هستند و اصلا به چه چیزی ارزش گفته می‌شود و چطور می‌توان آن را در خانواده نهادینه کرد؟
*مفهوم ارزش های خانوادگی
«هادی حسینخانی»، پژوهشگر موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) درباره ارزش های خانوادگی می‌گوید: «تمام افکار ، نیات، اعمال خوب برای اعضای خانواده می تواند مفید باشد و آنها را به کمال برساند،همه این ها ارزش محسوب می‌شود.برخی از پژوهشگران در مجموع ارزش های خانوادگی را شامل: «تعلق داشتن، انعطاف پذیری، احترام گذاشتن، امانت، گذشت، سخاومت، کنجکاوی، ارتباط، مسئولیت و سنت ها می‌داند اما اسلام این ارزش ها را تفسیر بیشتری می‌کند و توضیح می‌دهد که ارزش ها شامل اعتقاد به خداوند و اولیای او، بندگی خداوند، محبت اولیای الهی، ابراز محبت، حسن خلق، رعایت پاکدامنی و پوشش اسلامی،آراستگی، سخاوتمندی، غیرت،خوش گمانی، آرامش بخشی،استقامت در برابر مشکلات،وفاداری، نرم خویی است.»
در جای دیگری ارزش ها را اصول اخلاقی و معنوی به شمار می آورند که باعث می شود افراد بتوانند به راحتی تصمیم گیری کرده و انتخاب صحیحی برای مسیر زندگی شان داشته باشند. برخی از ارزش ها شخصی و برخی خانوادگی هستند که افراد تلاش می‌کنند ارزش‌های خانوادگی را در بسیاری موارد بر ارزش های شخصی ارجح بدانند. مثل فرزندی که تصمیم می گیرد برای سال نو در کنار پدر و مادر پیرش باشد تا اینکه به تنهایی به یک سفر برود و خوش بگذراند این نمونه غالب بودن ارزش های خانوادگی و در کنار والدین بودن در برابر لذت های انفرادی است.
*روش های تحقق ارزش های خانوادگی
کارشناسان امور خانواده معتقد هستند که برای ارتقای ارزش های خانوادگی راه های زیادی وجود دارد. خیلی از خانواده ها تمایل دارند که ارزش ها را در خانه جا بیاندازند اما نحوه مدیریت و انجام دادن صحیح آن را نمی دانند مثلا مادر خانواده دوست دارد که هر روز همه بچه ها با یکدیگر دور یک میز غذا بخورند اما بچه ها به حرفش اهمیتی نمی دهند یا مدام باید داد بکشد تا بچه ها را تهدید کنند که آن هم فایده ای ندارد.
حسینخانی در این باره می گوید: «ارزش ها را به طرق مختلف می توان به کودکان یاد داد، نخست عمل کردن خود والدین طبق ارزش ها است. والدینی که خودشان موقع غذا خوردن یا هر زمان دیگری گوشی به دستشان است و یا اینکه برایشان مهم نیست چه کسی سر سفره هست یا خیر یا اینکه برای میهمانی رفتن سعی نمی‌کنند همه با هم به منزل میزبان بروند، قطعا فرزندانشان نیز اینها را می‌بینند و یاد می‌گیرند حال در همه مسائل از جمله رعایت حجاب و ادب، احترام به بزرگترها ،حفظ ارزش‌ها نیز به همین صورت است.»
«نکته دوم آشناسازی فرزندان با دین، معنویت و اعتقاد والدین است. والدین در این زمینه باید سعی کنند اصول و فروع دین را به فرزندانشان آموزش دهند، آنها را با خود به مکان های مذهبی ببرند و پای درس و صحبت بزرگان بنشانند، والدینی که چنین کارهایی انجام نمی‌دهند حتی اگر ارزش های مذهبی و دینی هم برایشان مهم باشد نمی‌توانند آن را در وجود فرزندانشان نهادینه کنند.
سوم صحبت کردن آسان و راحت در باب ارزش ها با بچه ها است. برخی خانواده ها یاد نگرفته اند که درباره آنچه در خانه برایشان مهم است با هم صحبت کنند، مثلا پدر و مادری،از ارزش های خانوادگی شان این است که با هم صداقت داشته باشند و قطعا هم مهم است در این زمینه والدین می‌توانند با بچه ها صحبت کنند و خودشان هم بدان عمل کنند و زمانی که اتفاقی در این خصوص می‌افتد که کسی عدم صداقت نشان می‌دهد، می توانند آن را نقد کنند و درباره اش گفت وگو داشته باشند. مثلا پدر خانواده دوست ندارد که فرزندش با فلان فرد در بیرون خانه دوستی کند، به جای اینکه تهدید کند که تو حق نداری بیرون بروی، بهتر این است که با صداقت با او صحبت کرده و از آسیب هایی که ممکن است از فلان دوست این فرزند بخورد، برایش توضیح دهد.
چهارم محدود کردن تلویزیون و بازی‌های ویدئویی. خود این فضای مجازی و رسانه‌های مختلف عامل تغییر ارزش های خانوادگی است حال نه به این معنی‌که کسی جز از طریق خانواده چیزی را نبیند و نشنود، وقتی بیرون از خانه با موردی برخورد ، نداند که چه کار باید بکند . بلکه نکته این است که با محدود کردن این فضاها در خانه ارزش‌های خانوادگی محکم‌تر می‌شود و به مراتب افراد به آن پایبندتر هستند چرا که وقتی مدام از فضاهای مختلف ارزش ها و ضدارزش های متفاوتی افراد بدست بیاورند، گیج می شوند و نمی‌دانند چه چیز درست و چه چیز غلط است.»
نکته با اهمیت پنجم نقل سرگذشت والدین برای فرزندان است. شاید یادمان بیاید از پدربزرگ ها و مادربزرگ هایی که قدیم ترها پای سفره ها و کرسی هایشان در زمستان می نشستیم و به صحبت های شیرینشان گوش می دادیم الان دیگر این فضاها خیلی محدود و کم شده است و چنین چیزهایی رسم نیست که افراد تا این اندازه دور هم جمع شوند به ویژه در چند سال اخیر که کرونا و مسائل دیگر ارزش های صله رحم را محدودتر هم کرده است اما همین الان هم دیر نیست و والدین می توانند با زنده کردن خاطرات شیرین گذشته ها این ارزش ها را دوباره به یاد نسل های جوان بیاورند و آنها را در نظرشان شیرین کنند.
مسائل دیگری مثل صداقت، تعادل، سخاوت، آموزش، خرد و شفقت، همکاری، ثبات مالی، فروتنی، صبر و شکیبایی نیز در خانواده ها عموما ارزش محسوب می شود و می توان این مولفه ها را نیز به لیست ارزش های خانواده اضافه کرد و هر چند وقت یکبار این ارزش ها را مرور کرد.
حسینخانی معتقد است که برای آموزش ارزش ها به کودکان راه های دیگری نیز وجود دارد از جمله اینکه ارزش هایی که والدین می خواهند را مشخص کنند و درباره آنها مقرراتی وضع کنند، درباره ارزش ها کوتاه نیایند، رفتارهای خود را با کلمات مورد تآکید قرار دهند، در جست وجوی فرصت هایی برای آموزش باشند، رفتار را با گفتار سازگار کنند و کشمکش درباره ارزش ها را با هم به بحث بگذارند.
برخی والدین تصور می‌کنند اگر فرزندانشان براساس ارزش ها رفتار می‌کنند، نیاز به تشویق ندارد اما اگر پایشان را در جایی کج بگذارند، حتما باید تنبیه شوند و مورد شماتت قرار بگیرند در حالیکه فرزندان هم نیاز به تشویق دارند و هم اینکه بدانیم چطور باید در مواردی تنبیه سازنده داشته باشیم.
*روش های تنبیه سازنده
روانشناسان معتقد هستند که تنبیه و تشویق هر دو باید در ذیل احترام و مسئولیت پذیری صورت بگیرد نه اینکه والدین در ذیل یک تنبیه دست به بی احترامی به فرزندان و شکستن شخصیتشان بکنند و هم اینکه تشویقشان طوری باشد که مسئولیت پذیری آتی را از بچه ها بگیرد.
بنابراین تنبیه باید طوری باشد که حرمت بین والدین و فرزندان از بین نرود و در آینده به مسئولیت پذیری و ارزش‌مداری بچه ها منجر شود. هیچگاه والدین نباید بچه ها را طوری تنبیه کنند که اثر مخرب بر جسم و روحشان داشته باشد مخصوصا تنبیه بدنی نباید اصلا صورت بگیرد و بهترین و سازنده ترین نوع تنبیه محروم کردن آنها برای یک مدت کوتاه از علایقشان است . مثلا بچه ای که وظیفه دارد هر روز ظهر سفره ناهار را جمع کند و یا اینکه اتاقش را مرتب کند، اگر والدین می خواهند او را تنبیه کنند بهتر است یک هفته اتاقش را مرتب نکنند و مثلا برای یک روز اجازه ندهند که برای بازی فوتبال به حیاط برود یا اینکه به مدتی معین از تماشای برنامه مورد علاقه اش محروم شود.
بنابراین این نوع تنبیه، تخریب ندارد چرا که در آن نه خشونت بدنی وجود دارد و نه فحاشی و خشونت کلامی و کاملا هدایت شده و در مسیر رشد است و تنها به فرزندان یک هشداری می دهد که به مسیر صحیح باز گردند و همین باعث می شود تا شخصیت مطلوبشان در آینده شکل بگیرد.