بررسی آداب حضور کودکان و نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی و فضای‌مجازی
کودکان را در جهان‌مجازی رها نکنیم
به گزارش «مبلغ» به نقل از روزنامه جام جم – در دنیای امروز به هیچ وجه نباید نوجوانان را از فضای مجازی برحذر داشت. اتفاقا آنها باید با اینترنت آشنا باشند و برای استفاده از فضای مجازی هم نیاز به آموزش دارند. این آموزش‌ها کودکان و نوجوانان را از خطرات احتمالی دور می‌کند. مهم‌ترین شرط آگاهی نوجوانان از چالش‌های دنیای مجازی، آگاهی والدین آنها در خصوص اینترنت است. پیچیدگی‌های دنیای امروز اقتضا می‌کند نوجوانان در استفاده از اینترنت نبوغ داشته‌باشند و باید بتوانند با فضای مجازی ارتباط درست برقرار کنند. استفاده مفید از اینترنت هم مستلزم این است که درست و غلط فضای مجازی تشخیص داده شود. صد البته آموزش این تشخیص، سخت و زمانبر است اما باید از دوره کودکی شروع شود.بعضی از شبکه‌های اجتماعی، مقرراتی برای حفظ امنیت کودکان ایجاد کرده‌اند. به عنوان نمونه برای ورود مخاطبان شرط سنی تعیین کرده‌اند. در نمونه‌های دیگری هم مثلا برنامه‌های مخصوص کودکان طراحی و اجرا شده که این برنامه‌ها محیط کنترل شده‌ای دارند تا نوجوانان بتوانند با همسن و سالان خود ارتباط برقرار کنند.
افزایش حضور نوجوانان در فضای مجازی
از زمان مجازی شدن آموزش مدارس، میزان استفاده کودکان و نوجوانان به فضای مجازی و استفاده آنها از اینترنت و به خصوص شبکه‌های اجتماعی شدت گرفته‌است. گزارش‌های منتشر شده در بخش اینترنت و فناوری اطلاعات مرکز آمار ایران، نشان می‌دهد میزان عضویت در شبکه‌های اجتماعی برای افراد ۱۵ساله و بیشتر در کشور که سال ۱۳۹۶برابر ۵۳درصد بوده، در سال ۱۳۹۹ به ۶۵درصد رسیده‌است. طبق آخرین اطلاعات منتشر شده در تارنمای مرکز آمار، میانگین حضور روزانه خانوارها در شبکه‌های اجتماعی از یک ساعت و چهار دقیقه در سال۹۶ به یک ساعت و ۳۲دقیقه در سال۱۳۹۹رسیده‌است. همچنین میزان عضویت در پیام‌رسان واتس‌اپ در این بازه زمانی سه ساله که شامل برش‌های زمانی قبل و بعد از پاندمی کروناست از ۲۴درصد به ۸۸.۵درصد رسیده و در اینستاگرام از ۴۳.۱درصد به ۶۸درصد افزایش یافته‌است. هر چند این آمارهای مقایسه‌ای مربوط به تمامی گروه‌های سنی بالاتر از ۱۵سال است اما به گفته خبرگزاری فارس، حتی اگر با وجود شکاف دیجیتال در سنین بالا، توزیع یکنواختی را برای گروه‌های سنی مختلف تصور کنیم، نشان می‌دهد میزان حضور نوجوانان در شبکه‌های اجتماعی سه تا چهار برابر شده است.
والدین ابزار فناوری را بشناسند
برخی تولیدکننده‌های تلفن همراه نیز برنامه‌های مخصوص امنیت و حفاظت کودکان را روی گوشی‌های تولیدی خود نصب می‌کنند. با اجرا کردن این برنامه‌ها بخش‌هایی مثل بازی، آلبوم تصاویر و مرورگر مجزا برای کودکان فعال می‌شود.
هدف از ایجاد چنین گزینه‌هایی با پیشرفت فناوری این بوده که والدین خیال‌شان راحت باشد که در فضای مبتنی بر رمزگذاری، فضایی امن و بدون آسیب برای فرزندشان مهیا شده اما این برنامه‌ها به رغم مفیدبودن، راه حل قطعی نیستند.
برای هوشیار کردن فرزندان از معضلات دنیای مجازی، لازم است والدین اطلاعات و آگاهی بالایی نسبت به چالش‌های فضای مجازی داشته‌باشند. در این صورت نیازی نیست برای فرزندشان محدودیت زیادی در مواجهه با اینترنت ایجاد یا از فناوری‌های محدودکننده استفاده کنند. زنجیره انتقال اطلاعات از والدین به کودک موجب می‌شود عقلانیت وی در فضای مجازی رشد زیادی پیدا کرده و فضایی ایمن‌تر را تجربه کند.
موسساتی وجود دارند برای افزایش آگاهی والدین در فضای مجازی و دوره‌هایی به عنوان سواد رسانه‌ای برگزار می‌کنند. یک کارشناس فضای مجازی با اشاره به دوره‌های آموزشی در خصوص سواد رسانه‌ای برای والدین به ایرنا گفت: در اغلب دوره‌های آموزشی که مدرسان آن ادعای سواد رسانه‌ای دارند، وجوهی از رسانه و فناوری را مطرح می‌کنند که ناکارآمد است. خیلی از این کارشناسان خودشان آشنایی زیادی با فضای مجازی یا ابزار هوشمند ندارند و تنها راه چاره را محدودسازی عنوان می‌کنند و باعث ایجاد ترس و واهمه در والدین و محدودیت‌های دست و پاگیر برای فرزندان می‌شوند. سؤال اینجاست آیا در جامعه حقیقی این اتفاق‌ها رخ نداده و به عنوان مخاطرات شناخته نمی‌شود و صرفا در فضای مجازی شاهد این چالش‌ها هستیم؟
سینا تفنگچی، خاطرنشان کرد: اگر قرار به آموزش باشد باید اول خودمان پذیرش کامل فناوری را داشته‌باشیم سپس درباره وجوه مثبت فضای مجازی صحبت کرده و ضمن شناسایی مخاطرات آن به بیان راهکارهایش بپردازیم. به همین دلیل نیاز است والدین در گام نخست، شناخت ابزار فناوری را یاد بگیرند و آگاه باشند صرفا با یک شناخت سطحی نمی‌توانند خود را از آموزش بی‌نیاز کنند. در نتیجه ارتقا یافتن در حوزه سواد ابزاری در این فضا بسیار مهم است.
درک بهتر با آموزش‌های دوستانه
امید شکری، عضو هیات علمی دانشکده علوم‌تربیتی دانشگاه شهیدبهشتی نیز درخصوص نقش والدین در حضور نوجوانان در فضای مجازی به جام‌جم گفت: در حال حاضر بسیاری از والدین عکس و فیلم فرزندان‌شان را در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند و خودشان زمینه‌ساز ورود کودک‌شان به فضای مجازی هستند. حال آن‌که این نوع استفاده از کودکان نادیده گرفتن حقوق آنهاست؛ زیرا ممکن است همین کودکان در صورت بالغ بودن رضایتی از این‌گونه انتشار عکس‌های‌شان نداشته‌باشند. این کارشناس افزود: پدر و مادرها در صورتی که روابط دوستانه و صمیمانه با فرزندشان داشته‌باشند می‌توانند آنها را با چالش‌ها و خطرات فضای مجازی آشنا کنند. نوجوانان با آموزش‌های دوستانه، بهتر درک می‌کنند اطلاعات شخصی و خانوادگی را نباید به راحتی منتشر کرد یا پوشش مناسب در این فضا را با آموزش صمیمانه، راحت‌تر قبول می‌کنند. رابطه بین والدین و فرزندان هرقدر صمیمی‌تر و عمیق‌تر باشد، حل مشکل نوجوانان در فضای مجازی هم ساده‌تر خواهد بود. به این معنی که وقتی کودک با مشکلی در اینترنت مواجهه می‌شود، سریع‌تر به والدین خود مراجعه کرده و به راه‌حل می‌رسد.
در تولید اندیشه مشکل داریم
استادعلوم تربیتی دانشگاه شهیدبهشتی تاکید کرد: نوجوانان ذهن‌های فعالی دارند و برای فعال نگه‌داشتن آن در فضای مجازی نظر می‌دهند، حرف می‌زنند، می‌نویسند، واکنش نشان می‌دهند و همه اینها طبیعی هستند و طبیعی هم خواهدبود. اما فعال‌بودن با تولیدکنندگی خیلی فرق دارند. مثلا درباره معضل خشونت فضای مجازی علیه کودکان در ایران هیچ کمبودی در محتوا وجود ندارد، هرچیزی که به هرذهنی ممکن است خطور کند، قبلا درباره‌ا‌ش گفته و گفته‌ها هم تکرار شده‌است اما در تولید اندیشه‌ای که درک و درمانش کند، دچار کمبود و مشکل هستیم. شکری تصریح کرد: نوجوانان با فعالیت در شبکه‌های اجتماعی هم سعی می‌کنند فعالیت ذهن بقیه را دنبال کنند تا اگر به تصور خودشان، جلو نبودند لااقل عقب هم نمانند. فقط باید آنها را به سمت داده‌های مفید سوق داد نه داده‌های وقت تلف‌کن. این هم نیازمند این است که بزرگ‌ترهای‌شان در این زمینه پیشرو باشند.