دستور ۸ پادشاه، فرمانده و همسر شاه برای ساخت حرم حضرت معصومه

ناهید شمس: گشت و گذار در بخش های مختلف حضرت معصومه(س)، می تواند با شناختی از سیر تاریخ معماری این زیارتگاه متفاوت شود. دوره های مختلف تاریخی، با دستور حاکمان و پادشاهان، تحولات مختلفی در توسعه حرم حضرت معصومه رخ داده است.
سایت مبلغ در گزارش زیر به تاریخ ساخت و معماری بخش های مختلف این زیارتگاه در قم و بانیان آن پرداخته است.

مرقد مطهر به دستور حاکم آل مظفر

در سال ۶۰۵ هجری، به دستور “امیر مظفر احمد بن اسماعیل” بزرگ خاندان آل مظفر ساخته شد. بزرگ ترین استاد کاشی ساز آن زمان “محمد بن ابی طاهر کاشی قمی” کار ساخت و پرداخت کاشی های متنوع مرقد را شروع کرد و بعد از هشت سال، در سال ۶۱۳ کاشی های آن آماده گردید و کار گذاشته شد.

ضریح به دستور شاه طهماسب صفوی

در سال ۹۶۵ هجری، شاه طهماسب صفوی، در چهار طرف مرقد ضریحی آجری آراسته، به کاشی های هفت رنگ و کتیبه های معرق بنا نمود و در اطراف آن منافذی باز بود تا هم مرقد دیده شود و هم زائران نذورات خود را داخل ضریح بریزند.

نقره کاری ضریح به دستور فتحعلی شاه

در سال ۱۲۳۰ هجری قمری فتحعلی شاه همان ضریح را نقره پوش کرد که این ضریح به مرور زمان فرسوده شد و در سال ۱۲۸۰ ضریحی که از نقره ضریح سابق و نقره های موجود در خزانه ساخته شده بود به جای آن نصب گردید.

 صحن نو (اتابکی) به دستور اصغر خان صدر اعظم اتابک 

این صحن زیبا دارای چهار ایوان شمالی، جنوبی و شرقی و غربی است: ایوان شمالی آن ورودی از میدان آستانه و ایوان جنوبی ورودی از طرف قبله و ایوان شرقی ورودی از خیابان ارم و ایوان غربی همان ایوان آینه است در هر کدام از این ایوان های یاد شده ظرایف و آثار هنری، معماری خاصی به کار رفته است. این صحن آز آثار (میزرا علی اصغر خان صدر اعظم) و به خواست شاه قاجار است که ساخت بنای آن از سال ۱۲۹۵ هجری قمری تا سال ۱۳۰۳ طول کشیده است.

صحن عتیق (قدیم) به دستور همسر شاه اسماعیل صفوی

صحن عتیق (واقع در شمال روضه مبارکه) اولین صحنی است که در این بارگاه مبارکه بنا شده، این صحن را چهار ایوان زیبا فرا گرفته است. ایوانی با عظمت در جنوب که همان ایوان طلا (ورودی صحن به روضه مطهره) است و ایوانی در شمال که ورودی فیضیه به صحن را تشکیل می دهد که ساختمان نقاره خانه روی آن بنا شده است و ایوانی در غرب که ورودی مسجد اعظم به صحن است و در شرق، ایوان ورودی صحن عتیق به صحن نو واقع است. این صحن و ایوان های اطراف آن را “شاه بیگی” همسر شاه اسماعیل صفوی در سال ۹۲۵ هجری قمری بنا نمود. از سال ۱۳۷۷ نیز تعمیرات اساسی در این صحن و مقابر اطراف شروع شده است که همچنان ادامه دارد.

 گلدسته های ایوان طلا به دستور فرمانده نظامی ناصرالدین شاه

در دو طرف این ایوان در صحن عتیق، گلدسته هایی پوشیده از کاشی گرهی به صورت مارپیچ (به بلندی ۴۰/۱۷ متر از سطح بام و قطر ۵۰/۱متر) ساخته شده است که بین پیچ ها، اسامی مبارک: “الله”، “محمد”، “علی” به خط کوفی نوشته شده است که در بالای آنها زیر مقرنس کتیبه ای قرار دارد، که سقف آن “ان الله و ملائکته یصلون. . . ” است.
این مأذنه ها به دستور “محمد حسین خان شاهسون شهاب الملک”، از فرماندهان نظامی دوره ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۵ هجری قمری، طلا کاری شد.

گلدسته های ایوان آینه  به دستور امین السلطان

برفراز پایه های دو طرف ایوان دو مأذنه است که، از بلندترین بناهای آستانه است. ارتفاع آنها از سطح بام ۲۸ متر و از سطح صحن ۸۰/۴۲ متر و محیط آن ۳۰/۳ متر است. بانی آنها، امین السلطان، صدراعظم ناصرالدین‌شاه بود. معمارش  استاد حسن معمار قمی است.

گلدسته های صحن بزرگ به دستور ناصرالدین شاه

در صحن بزرگ (نو یا اتابک) روبروی ایوان آیینه قرار دارند. پوشش آنها، کاشی گرهی هشت ضلعی متساوی است. روی چهار ضلع این گلدسته ها نامای مبارک “الله”، “محمد”، “علی” از بالا به پایین ۴ مرتبه نوشته شده است.