«کتاب حقوق ملل» منتشر شد
مبلغ/ «کتاب حقوق ملل» نوشتۀ فریدریش زالفلد، ترجمۀ میرزا محبعلی خان یکانلو (ناظم الملک)، با دیباچۀ استاد محمدعلی موحد و تصحیح و پژوهش محسن نیک‌بین از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد.
به گزارش «مبلغ» به نقل از میراث مکتوب، تاریخ حقوق بین‌الملل در خاورمیانه و کشورهای اسلامی، برای بسیاری همواره با آثاری همچون سیر شیبانی شناخته میشود. کتاب جهاد در اغلب مجموعه‌های فقهی و همچنین فتاوی جهادی، از جمله آنچه میرزا عیسی خان قائم مقام در کتاب احکام الجهاد و اسباب الرّشاد گرد آورده را نیز می‌توان بر این مجموعه افزود. با توجه به این که تمامی این متون، بر منابع اسلامی استوار شده‌اند، برخی استادان، موضوع آنها را حقوق بین‌الملل اسلامی و یا حقوق بین‌الملل در اسلام نامیده‌اند. با این حال، حقوق بین‌الملل را در این منطقه، از حیث تاریخی نباید به حقوق بین‌الملل اسلامی فروکاست.
تا امروز در باب ورود حقوق بین‌الملل مدرن ـ به‌سان یک علم ـ به ایران و به طور کلی خاورمیانه، پژوهش مستوفایی صورت نگرفته است. برخی پژوهشگران ایرانی، درسگفتارهای میرزا حسن خان مشیرالدّوله را در مدرسه سیاسی که تحت عنوان جلد نخست حقوق بین‌الملل به چاپ رسید، آغازگر حقوق بین‌الملل مدرن در ایران پنداشته‌اند. اما پژوهشِ بیشتر در نسخ خطی موجود در ایران نشان می‌دهد که کتاب حقوق ملل به ترجمه میرزا محبعلی خان یکانلو (ناظم الملک)، که سه نسخه از آن در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، کتابخانۀ ملی و گنجینۀ نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نگهداری میشود، نخستین متن منقّح و کامل با موضوع حقوق بین‌الملل مدرن، به فارسی است.
یکانلو تا امروز در ایران با خدماتش در کمیسیون تحدید حدود ایران و عثمانی، پس از انعقاد عهدنامه دوم ارزنة الرّوم (۱۲۶۳ ق) و مجموعه نوشته‌هایش در این باب شناخته می‌شد که در سال‌های اخیر به دست محقق ارجمند جناب دکتر نصرالله صالحی به چاپ رسیده است. اکنون، اما پس از مقایسه نوشته‌های مزبور با متن کتاب حقوق ملل، برای نخستین بار، نقش آگاهی یکانلو از حقوق بین‌الملل را در قوام استدلالاتش در راستای حفظ تمامیت ارضی ایران در می‌یابیم.
کتاب حقوق ملل، در دو بخش حقوق ملل در زمان صلح و حقوق ملل در زمان جنگ، در سال‌های ۱۲۶۹ و ۱۲۷۱ ق از ترکی عثمانی به فارسی برگردانده شده است. نسخه ترکی اثر نیز که در سال‌های ۱۲۶۳ و ۱۲۶۴ ق به دست اتوکار اشلشتا-وِشِرد اتریشی در وین به چاپ رسید، نقطه ورود حقوق بین‌الملل مدرن به امپراتوری عثمانی پنداشته میشود. اهمیت کتاب، بدان پایه است که جزء نخست آن در سال ۱۲۹۰ ق، تحت عنوان کتاب حقوق الامم به زبان عربی نیز برگردانده شده است.
از آن جا که ترجمه‌های فارسی و عربی، هر دو از روی متن ترکی انجام شده و اشلشتا در متن اخیر هیچ اشاره‌ای به منبع و مرجع اثر خود ننموده است، تا انجام پژوهش حاضر، روشن نبود که مرجع نخستین ترجمه حقوق بین‌الملل مدرن در خاورمیانه به زبان‌های ترکی، فارسی و عربی، کتابی تحت عنوان راهنمای حقوق موضوعه ملل و نوشته حقوقدان و اقتصاددان آلمانی، فریدریش زالفِلد بوده است. این امر یکی از مهمترین دستاوردهای نسخه حاضر از کتاب حقوق ملل است.
نسخه حاضر، از یک سوی، نخستین تصحیح از ترجمه میرزا محبعلی خان یکانلو از کتاب حقوق ملل پس از قریب به ۱۷۰ سال است و از سوی دیگر، دربرگیرندۀ متنی مقابله شده با مرجع ترکی و اصل آلمانی. به بیان دیگر، در کتاب حاضر، تلاش شده که تمامی تمایزهای میان ترجمه فارسی با ترکی و همچنین آن چه که اشلشتا-وشرد در ترجمه ترکی خود از قلم انداخته مورد توجه قرار گیرد.
بر این اساس، در نسخه حاضر از کتاب حقوق ملل، خواننده با متنی منقح از ترجمه فارسی یکانلو به همراه تمامی حذفیات و ارجاعات از قلم افتاده متن آلمانی روبرو خواهد شد. امری که صورت بدیع و نوآورانه‌ای به کتاب حاضر بخشیده است. علاوه بر این، مصحح در توضیح مفاهیم و عبارات دشوار، از طریق ارجاع به ترجمه‌های جدیدتر حقوق بین‌الملل و همچنین برخی سفرنامه‌های فارسی کوشیده است.
کتاب حاضر به دو جزء و هفت باب تقسیم میشود. جزء نخست از سه باب: اول در بیان عموم دول مختلفه و اصول پولتیقه در نُه فصل، دوم در بیان حقوق ملکیّۀ عموم ملل در بیست و دو فصل و سوم در بیان تنسیقات متنوّعۀ دول که موجب تشیید روابط اُلفت و علاقۀ مابین آنهاست در سی فصل. جزء دوم نیز به چهار باب تقسیم میشود: اول در بیان صورت احوال دول مُتحاربه نسبت به یکدیگر در بیست و یک فصل، دوم در بیان احوال دول متّفقه که متعهّد تدارک اسباب مُعاونت شده‌اند در چهار فصل، سوم در بیان احوال دولی که مُلتزم اصول بیطرفی گردیده‌اند در چهارده فصل و چهارم در بیان بعض اصول عمومیّۀ متعلّقه به موادّ مُصالحه در پنج فصل. یکانلو پیوست کتاب را نیز که در برگیرندۀ شرح مجملی در باب دولت‌های آسیا، افریقا و امریکاست ترجمه کرده است.
کتاب حقوق ملل، نوشتۀ فریدریش زالفلد، ترجمۀ میرزا محبعلی خان یکانلو (ناظم الملک) از ترکی عثمانی به فارسی (بر اساس ترجمۀ اتوکار اشلشتا-وشرد از آلمانی به ترکی عثمانی)، با دیباچۀ استاد محمدعلی موحد و تصحیح و پژوهش محسن نیک‌بین از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.
این اثر که مشتمل بر ۸۷ صفحه دیباچه و مقدمه و ۲۸۴ صفحه متن اصلی کتاب است، با جلد شومیز به بهای ۷۶ هزار تومان و با جلد سخت به بهای ۱۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. علاقه‌مندان برای دریافت اطلاعات بیشتر و خرید این کتاب، می‌توانند با شمارۀ تلفن ۰۲۱۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ تماس حاصل نمایند.