اختلاف‌افکنی میان مسلمانان در ماه رمضان
مبلغ/ از نظر کارشناسان مذهبی و رسانه، رسانه‌های بیگانه با تکنیک‌هایی چون شیب لغزان و انگاره‌سازی تلاش می‌کنند منطق و دستگاه محاسباتی مخاطب را مختل کنند و فرد با تکیه بر احساسات و پیش‌داوری به باورها و شعائر اسلامی بیندیشد.
به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، از نظر کارشناسان مذهبی و رسانه، رسانه‌های بیگانه با تکنیک‌هایی چون شیب لغزان و انگاره‌سازی تلاش می‌کنند منطق و دستگاه محاسباتی مخاطب را مختل کنند و فرد با احساسات و یک پیش داوری به باورها و شعائر اسلامی بیندیشد.
ماه رمضان و سایر شعائر اسلامی از جمله مبنای اتحاد بخش مسلیمن جهان است. به همین دلیل دشمنان تمرکز ویژه‌ای بر ضعیف کردن آن دارند. ایجاد تفرقه و فتنه در ماه رمضان علاوه بر تعمیق کینه‌ها، موجب تضعیف اتحاد مسلمین و قبح‌زدایی از مقدسات دین اسلام می‌شود. از همین رهگذر است که شاهد برخی تنش‌آفرینی‌ها و فتنه‌انگیزی‌ها در افغانستان و برخی عادی‌سازی‌ها در روابط با صهیونیسم‌ها در آستانه این ماه هستیم.
در سطح دیگر نیز رسانه‌های معاند تلاش می‌کنند با سوءاستفاده از مناسک این ماه و ترویج روزه‌خواری در جامعه، به برخی چالش‌ها و قبح‌زدایی از این ماه مبارک دامن بزنند و چه بسا از این ماه به عنوان نقطه عزیمت تفرقه‌افکنی و چنددستگی در جوامع اسلامی بهره بگیرند. از این رو سپهر رسانه‌ای انقلاب اسلامی باید در مقابل با آن هوشیار باشد و به آگاهی‌بخشی اجتماعی اقدام کنند. در همین راستا برنامه «امواج شبهه» به موضوع رسانه‌های معاند و تلاش برای تخریب اتحاد مسلمانان در ماه مبارک رمضان پرداخت. در این برنامه، با حضور حجت‌الاسلام داوود كمیجانی، رئیس مركز شیعه‌شناسی امام هادی(ع) و حجت‌الاسلام علی قهرمانی، معاون پژوهشی انجمن مطالعات فضای مجازی حوزه علمیه قم به گفت‌وگو و مباحثه پرداخته شد که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
همان طور که فعالیت‌های شبکه‌های معاند نشان می‌دهد، دشمن دائما به دنبال قبح‌زدایی و ایجاد دودستگی و دوقطبی روزه‌دار و روزه‌خوار در بین مردم ایران است. از نظر شما دشمن در ماه رمضان چگونه تفرقه‌افکنی می‌کند؟
کمیجانی: حرکتی که امروز در رسانه‌های معاند شاهد آن هستیم، یک روند تاریخی است، یعنی این‌گونه نیست که فقط در این روزها به آن مبتلا شده باشیم. از عبارت «دین» سه برداشت امکان‌پذیر است. نخست آن چیزی است که میان خداوند، پیامبران و ائمه اطهار(ع) بوده است که حقیقت دین است. دوم مربوط به فهم و برداشت ما از دین است که قرائت دین است و سومین برداشت آن چیزی است که مردم به آن عمل می‌کنند یعنی تجلی دین. معاندان که تلاش می‌کنند بر علیه دین اسلام سمپاشی کنند، در دو قسمت قرائت و عمل دین شبهه‌زایی می‌کنند.
دشمن در گام نخست برای ایجاد شبهه در قرائت دین، اقدام به فرقه‌سازی و تلاش می‌کند تا جامعه مسلمانان مبانی من‌درآوردی و بی‌اساس آن‌ها را بپذیرند. همچنین، با ایجاد خرافات و نوع نگرش و شیوه‌هایی که انسان را بدون مبنای معنوی راضی می‌کند، از جمله اقدامات دشمن برای اختلال و تشکیک در بخش تجلی دین است. درواقع رسانه‌های معاند از این دو محور استفاده کرده و با شیوه‌های متعدد زمینه انحراف جوانان و جامعه را فراهم می‌کنند.
از نظر رفتارشناسی عملیات رسانه‌های دشمن، چه رویکردهایی بیشتر مورد تمرکز و تأکید قرار می‌گیرند؟
قهرمانی: معمولاً اختلاف نظرها مربوط به حوزه اجتماعی و فرهنگی است و یکی از بسترهایی که می‌تواند موجب ایجاد این اختلافات باشد، ماه رمضان است و آن هم ایجاد دوقطبی روزه‌دار و روزه‌خوار است. این اختلاف فرهنگی موجب می‌شود ناخواسته یک اختلاف اجتماعی ایجاد شود. در سطح بالاتر تفرقه به وجود می‌آید که یک نوع نگرش دینی است و بعد فرهنگی و اجتماعی در آن مطرح نیست. به معنای دیگر در این حالت یک تفرقه درون‌دینی بین گروه‌های مسلمان شکل گرفته است.
گفت‌وگوی میان شیعه و سنی بیش از هزار و ۳۰۰ سال قدمت دارد. در واقع اختلافات اعتقادی در مذهب از مدتها پیش وجود داشته است، اما دوستی و برادری نیز در بین آن‌ها بوده است. تفرقه دینی و قومی در ۵۰ سال اخیر با شکل‌گیری جریان وهابیت ایجاد شده است و عملکرد رسانه‌های معاند در این حوزه به سمتی بوده است که از اختلاف اعتقادی دور و دعوای جدی در سطح مذهب ایجاد شود. در سطح بالاتر واگرایی رخ می‌دهد. مانند احساسی که در قلب ما نسبت به مردم عراق ایجاد کرده‌اند. همچنین، اختلاف میان مردم ایران و افغانستان نیز از این دست است. هدف رسانه‌های بیگانه از تقویت چنین اختلافاتی، ایجاد موج‌های بزرگ برای واگرایی میان بخش‌های مختلف مسلمانان است.
همان‌طور که اشاره شد، در ماه مبارک رمضان شاهد فتنه‌انگیزی در افغانستان، پاکستان و فلسطین اشغالی بودیم و در کنار این رویدادها، رسانه‌های معاند بر عادی‌سازی روابط میان رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی تأکید می‌کردند. سؤال اینجاست که چرا این جریان‌سازی‌ها در ماه رمضان ایجاد می‌شود؟
کمیجانی: موضوع مورد توجه این است که در ماه رمضان، توجه به مناسک دینی و شعائر اسلامی بیشتر است و طبیعی است که اگر دشمنان بخواهند با دین مقابله کنند، این زمان که احساسات معنوی مسلمانان بیش از بقیه ماه به جریان افتاده است را بهترین فرصت می‌دانند. گاهی عوامل ایجاد کننده اختلافات دینی، موجب اختلافات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌شوند. البته باید توجه داشت ما به دنبال شناسایی اختلافات بین امت اسلام نیستیم بلکه به دنبال این هستیم که ابزارهای عملکرد و ایجاد اختلافات را بشناسیم و به معنای دقیق‌تر بدانیم رسانه‌ها از کدام زاویه و با چه رویکردی وارد می‌شوند.
تکنیک شیب لغزان در رسانه‌های معاند
موضوع مهم در دین قرائت مسلمانان از آن است. اینکه ما شیعیان مدعی هستیم که قرائت ما از اسلام با حقیقت دین تطبیق دارد و یا خیلی نزدیک است، به این دلیل است که معتقدیم ائمه اطهار(ع) مفسران معصوم اسلام و قرآن هستند و دیگر جوامع اسلامی از این شاخصه برخوردار نیستند. به همین دلیل، تغییر قرائت از دین مورد نظر رسانه‌های معاند است و برای رسیدن به هدف، ابزارهایی چون تردید، تحقیر، اختلاط حق و باطل و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که امروزه رسانه دانش بسیار پیچیده‌ای است؛ به طوری که ۲۴ نوع تکنیک اقناع وجود دارد و این تکنیک‌ها به نوعی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند که در بسیاری از موارد اندیشه و درایت مخاطب را پس می‌زند و در برخی مواقع، احساسات را به جریان می‌اندازد. به عنوان مثال در روش «شیب لغزان» با اینکه فرد می‌داند نوشابه مضر است، اما با یک آگهی تلویزیونی به نوشیدن آن ترغیب می‌شود. درواقع احساسات فرد در عرصه عمل او را دچار لغزش می‌کند. همین تکنیک در اختلافات قومی و مذهبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، یعنی همه مسلمانان می‌دانند این اختلافات جز تفاوت‌های اعتقادی نیست و دامن زدن آن چیزی جز فراخ کردن عرصه تاخت دشمن و زیان به خود نیست، اما باز هم تحت تأثیر برنامه تلویزیونی، به صورت غیرمنطقی عمل می‌کنند و با احساسات خود صدمات جبران‌ناپذیری به بار می‌آورند.
از نظر شما چرا ماه رمضان از سوی رسانه‌های عربی و کارتل‌های تبلیغاتی آن‌ها زمان مناسب برای اختلاف‌افکنی میان مسلمانان است؟
قهرمانی: یکی از تکنیک‌هایی که در رسانه وجود دارد، «انگاره‌سازی» است. اگر بخواهم این موضوع را به زبان ساده‌تر عنوان کنم، باید به رمضان‌های گذشته بازگردیم. خاطرات همه ما از رمضان‌های دوران کودکی بسیار شیرین است و آنچه که در ذهن ما نسبت به این ماه مبارک شکل گرفته است، درواقع انگاره‌ای نسبت به مفهوم رمضان است. انگاره درباره همه مفاهیم شکل می‌گیرد و تثبیت می‌شود. این انگاره‌سازی را در ابتدای انقلاب تا دهه ۷۰ درباره قومیت‌های ایرانی شاهد بودیم و دیدیم که چه ذهنیتی از اقوام آذری، لر، کرد و … در ذهن ما ایرانیان ایجاد کردند. زمانی که انگاره‌ها در ذهن می‌نشینند، دستگاه محاسباتی مخاطب را نسبت به موضوع و مفهوم دچار تغییر می‌کند و هنگامی که می‌خواهیم درباره آن مفهوم بیندیشیم و تصمیم‌گیری کنیم، ناخواسته با یک پیش‌داوری پیش می‌رویم.
برای مثال در حادثه حمله به روحانیون در مشهد مقدس، این انگاره ساخته شد که مردم از روحانیت خسته شده‌اند؛ در حالی که پیش از آنکه دستگاه امنیتی آگاه شود، خود مردم فرد خاطی را دستگیر کردند و بسیاری از مردم حتی آن‌هایی که ممکن است تقیدات مذهبی زیادی نداشته باشند نیز در مواقع مختلف از روحانیون دفاع کرده‌اند. بنابراین، تأکید بر اینکه یک قوم یا یک نژاد همه یک رفتار دارند، یک انگاره است که رسانه‌های بیگانه برای ما ساخته و پرداخته‌اند.
رسانه‌های معاند از چه تکنیک‌هایی برای تفرقه و دودستگی استفاده می‌کنند؟ در واقع چطور بفهمیم رسانه به دنبال ایجاد اختلاف در بین مسلمانان است؟
کمیجانی: در سواد رسانه، بخش انواع پیام‌ها اهمیت زیادی از نظر مفهوم، سازنده و ابزارهای مورد استفاده دارد. پیام‌ها در فرهنگ قرآنی و اسلامی در پنج سطح طبقه‌بندی می‌شوند. نخستین آن تلبیس است، یعنی پوشاندن لباس حق به باطل یا جابجا کردن حق و باطل. این مورد کاری‌ترین روش شیطان است که در قرآن نیز مکررا به آن اشاره شده است. دومین سطح پیام‌ها، تشکیک است. در این حالت به مخاطب القا می‌شود که همه نظرات درست است و به اصطلاح هرکسی به روش خود به خدا نزدیک می‌شود. گاهی تردید ایجاد می‌کنند که آیا ادله‌ای که برای اثبات وجود خدا یا حقانیت اسلام دارید درست است؟ اگر موفق به ایجاد شبهه نشوند، تخقیر می‌کنند یعنی این‌گونه القا می‌کنند که این اعتقادات قدیمی است و برای امروز کارساز نیست و اگردر این مرحله نیز پیروز نشوند، دست به تمسخر و توهین می‌زنند. هدف همه این روش‌ها این است که شاخصه و ملاک اصلی حقیقت به بیراهه کشیده شود.
تکنیک‌های اقناع مخاطب را به پذیرش پیام وا می‌دارد، این تکنیک‌ها در عین پیچیدگی، بسیار تأثیرگذار هستند. بر اساس یک پژوهش صورت گرفته در قرآن ۲۰ نوع تکنیک اقناع دیده می‌شود یعنی چهار مورد مانند تکنیک دروغ بزرگ و شیب لغزان که غیر اخلاقی است در آن دیده نمی‌شود.
اگر نگاهی به اتفاقات چند روز اخیر داشته باشیم، می‌بینیم که تلاش شده است تا مناسک ماه رمضان را از حالت اجتماعی به عبادات فردی و شخصی تقلیل دهند. در واقع سعی می‌کنند تا این موضوع را در ذهن مخاطب القا کنند که دین یک مقوله شخصی و فردی است. این اقدامات را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
قهرمانی: تکنیک «حسن تعبیر» یک روش است که بر اساس آن بر روی یک کار ناپسند نام خوب می‌گذارند. این رفتار برای این است که جامعه نسبت به آن موضوع حساسیت ناگهانی نشان ندهد. ماه رمضان مناسکی دارد که دارای حرمت و ارزش است. برای مثال رسانه‌های معاند به مخاطب این موضوع را القا می‌کنند که بخشی از رمضان را بپذیرند و بخش دیگر را نه. مانند اینکه به طور مستقیم از بی‌قانونی حمایت نکنیم و این‌گونه نشان دهیم که با بخشی از آن مخالف هستیم. اگر آگاه نباشیم، از این تکنیک ضربه‌های سختی خواهیم خورد که از افرادی که با صدای بلند بی‌دینی را ترویج می‌کنند، نمی‌خوریم.
اگر از مردم جامعه سؤال کنیم که بی‌دینی را می‌خواهند پاسخ بیشتر آن‌ها نه خواهد بود، اما اگر برخی مظاهر دینی که از سوی رسانه‌های معاند تخریب شده است را مورد نظرسنجی قرار دهیم، برخی می‌گویند ایرادی ندارد که این مظاهر وجود نداشته باشد و آزادی بهتر است. حال سؤال این است که هدف رسانه‌ها از این انگاره‌سازی چیست؟ در جواب باید گفت تا زمانی که مردم تقید داشته باشند و در قید و بند دین باشند، نظام سلطه نمی‌تواند سوار تفکرات و اندیشه‌های مردم شوند و اما اگر بتوانند کاری کنند که همان مردم در برابر قوانین قیام کنند، افراد جامعه مقابل هم قرار می‌گیرند و قوانین به ناچار حذف خواهند شد.