فعالیت مراکز اسلامی، بخشی از اسلام‌هراسی در غرب را به اسلام‌گرایی تبدیل کرده است

به گزارش «مبلغ»، حجت‌الاسلام و المسلمین سید هاشم موسوی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا در لندن گفت که مسلمانان جمعیت قابل توجهی از مردم انگلیس را تشکیل می‌دهند و می توان گفت که اسلام دومین دین بزرگ توحیدی و دارای سریع ترین رشد در بین ادیان ابراهیمی در بریتانیا است.

وی افزود که بر اساس پیش بینی های صورت گرفته جمعیت مسلمانان بریتانیا در سال ۲۰۵۰، بیش از ۱۳ میلیون تن خواهد بود و گرایش مردم انگلیس به اسلام تابعی خواهد بود از حضور این جمعیت انبوه مسلمانان در بین غیر مسلمانان.

رئیس مرکز اسلامی انگلیس اضافه کرد که زیست مسالمت آمیز مسلمانان و غیر مسلمانان در کنار هم در این کشور، حضور تعداد قابل توجهی از مسلمانان در مسئولیت های مهم اداری و سیاسی کشور و نیز فعالیت های علمی، آموزشی، دینی و فرهنگی مراکز و مؤسسات اسلامی، همه این ها، شرایطی را فراهم کرده که به‌رغم اسلام هراسی شدیدی که توسط رسانه‌های غربی در بین غیر مسلمانان تبلیغ شده بود تا حدود زیادی این تبلیغات سوء تعدیل شود و بسیاری از مردم این کشور بویژه جامعه نخبگانی تصویری نسبتا معقول ، منطقی ، صلح آمیز و زیباتری از اسلام در ذهن داشته باشند.

مشروح مصاحبه با حجت‌الاسلام و المسلمین سیدهاشم موسوی به شرح زیر است:

ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید، لطفا در ابتدا از برنامه مرکز اسلامی بفرمایید چه میزان مخاطب دارید، از چه طیفی هستند و در حال حاضر چه فعالیت‌هایی دارید؟

از اینکه فعالیت ها و برنامه های مرکز اسلامی انگلیس را مورد توجه قرار داده و گزارشی از آن برای مخاطبین ارزشمند این خبرگزاری تهیه می فرمائید از شما تشکر و قدر دانی می کنم و امیدوارم توضیحاتی که ارائه می شود برای خوانندگان عزیز شما مفید باشد.

برای اینکه بتوانیم تصویر روشن تری از برنامه های مرکز اسلامی انگلیس داشته باشیم می توانیم آنها را در چند دسته بزرگ و کلی تقسیم کنیم.

گروه اول آن دسته از برنامه‌هایی هستند که به‌صورت روتین، پیاپی و منظم و به‌صورت دائم در حال اجراء هستند که می توان به اقامه نمازهای جماعات در سه نوبت صبح، ظهر و شب و نیز برنامه های دعا توسل، کمیل و ندبه و زیارت ها اشاره کرد.

دسته دوم برنامه‌هایی هستند که در قالب جشن‌های ملی و مذهبی و یا مجالس عزاداری و سوگواری شهادات ائمه معصومین علیهم السلام اقامه می‌شود. این برنامه ها هم  نظیر مراسم محرم، صفر، دهه فاطمیه و ویژه برنامه های مربوط به ماه مبارک رمضان، جزء برنامه های عمومی و پر طرفدار مرکز اسلامی است.

مخاطبین این دو دسته از برنامه ها غالبا، عموم طبقات جامعه شیعی مهاجر هستند اعم از زن و مرد، کودک و نوجوان، و نیز گروه های زبانی فارسی، عربی، اردو و انگلیسی. البته همزمان، شاهد حضور تعداد قابل توجهی  از نو مسلمانان این کشور در اینگونه مراسم ها نیز هستیم.

سومین دسته از برنامه های مرکز، در قالب برنامه آموزشی ارائه می شود که می توان به سه فعالیت مهم زیر یعنی مدرسه مبناء، مدرسه تبیان و حوزه علمیه انگلستان اشاره کرد.

مدرسه مبنا یا «مدرسه بین المللی نوید آینده» یک مدرسه مجازی است که مرکز اسلامی انگلیس با همکاری مشترک با موسسه آموزشی تزکیه در تهران تأسیس کرده که برای دانش آموزان مقطع ابتدایی – از پایه های اول تا ششم – آموزش های متنوعی را ارائه می کند. این آموزش ها در سه سطح مختلف تنظیم و برنامه ریزی شده و امکان استفاده از آنها برای همه علاقه مندان به زبان فارسی، فرهنگ ایرانی و اسلامی در سرتاسر دنیا فراهم شده است.

مدرسه تبیان نیز از ابتدای تأسیس مرکز اسلامی انگلیس تاکنون، وظیفه آموزش قرآن، احکام، اخلاق و عقائد را برای سنین مختلف از نوجوانان تا بزرگسالان را در سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی به عهده دارد. این مدرسه در حال حاضر بالغ بر ۳۵۰ دانش آموز دارد. کسانی که مایلند اطلاعات بیشتری از این مدارس داشته باشند می توانند به سایت مرکز اسلامی به آدرس ic-el.uk مراجعه کنند.

در رابطه با حوزه علمیه انگلستان هم بصورت خیلی مختصر عرض کنم که بیش از هفتاد نفر از طلاب و علاقه‌مندان به فراگیری علوم دینی در دو دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد و به‌زبان انگلیسی در این حوزه علمیه مشغول تحصیل هستند و تعداد زیادی هم تاکنون با اتمام دوره BA  ( دوره کارشناسی) از این حوزه فارغ التحصیل شده و در برخی از مراکز دینی و مساجد مشغول امر تبلیغ دینی هستند.

درباره مخاطبان این دسته از برنامه‌های مرکز اسلامی انگلیس، باید عرض کنم که این مخاطبان کاملا اختصاصی و متناسب با نیازهای خودشان تعریف شده‌اند.

در بخش مدرسه مبنا عموما خانواده‌هایی که تمایل به حفظ ارتباط با ایران و بویژه زبان فارسی دارند و نگران فرزندانشان هستند مخاطب این برنامه هستند و مخاطبین مدرسه تبیان هم آن دسته از شیعیانی هستند که نگران فراموش شدن آموزه های دینی توسط فرزندانشان هستند فلذا با مراجعه به این مدرسه در صدد تقویت بنیان های علمی دینی فرزندانشان هستند.

مخاطبین حوزه علمیه هم آن دسته از جوانان غربی هستند که مایلند در فضای کاملا معنوی و با استفاده از منابع اصیل اسلامی به تحصیل علوم دینی بپردازند که در حال حاضر شامل طلابی از کشورهای مختلف از جمله، آمریکا، کانادا، منطقه کارائیب، برزیل، سوئد، نروژ، کشورهای حوزه خلیج فارس و نیز انگلستان هستند.

در کنار سه دسته بزرگ از برنامه های مرکز اسلامی، دسته چهارمی هم وجود دارد که به حوزه پژوهش و تولید محتوا می‌پردازد.

انتشار مجله علمی – پژوهشی «اسلام و موضوعات معاصر» به زبان انگلیسی، آماده‌سازی اولین شماره از مجله علمی – پژوهشی «اعجاز قرآن» به زبان انگلیسی با همکاری دانشگاه شهید بهشتی، آماده سازی محتوای برای چاپ و نشر تعداد ۲۲ جلد کتاب علمی در زمینه ها و موضوعات اسلامی و دینی معاصر بزبان انگلیسی که ۶ عنوان از آنها به صورت کامل در سال ۱۴۰۰ چاپ و منتشر شده، انعقاد تفاهم نامه همکاری علمی – پژوهشی با دانشگاه شهید بهشتی در زمینه توانمندسازی بانوان مسلمان و نیزانجام پژوهش در زمینه مطالعه و آسیب شناسی شبکه های ماهواره ای اسلامی، همکاری با انتشارات دانشگاه تهران در خصوص تولید کتاب های مرجع اسلامی و دینی به زبان انگلیسی در بریتانیا و دهها نمونه دیگر، بخشی از فعالیت های حوزه پژوهش مرکز اسلامی انگلیس است که بصورت مختصر می توانم به آن اشاره کنم.

همچنین برگزاری بیش از ۱۵۰ وبینار زنده هفتگی در طول سال جاری به صورت ثابت (هفته ای ۳ وبینار در روزهای دوشنبه، پنجشنبه، و شنبه) به سه زبان انگلیسی، عربی، و فارسی در موضوعات «قرآن و موضوعات معاصر»، «سبک زندگی قرآنی»، و «تربیت فرزند» و با حضور و شرکت بیش از ده هزار نفر بیننده از دیگر فعالیت های مرکز در این حوزه بوده است.

در کنار این برنامه ها، اقدامات و فعالیت های زیاد دیگری هم داریم که برای طولانی نشدن مطلب از ذکر آنها پرهیز می کنیم.

یکی از مشکلات مساجد و مراکز اسلامی در دو سال اخیر بحث قرنطینه و توقف برنامه ها بوده است. شما چطور با این موضوع کنار آمدید؟ آیا برنامه های از راه دور داشتید؟

بله همانطور که اشاره کردید بحث لزوم قرنطینه در دوره اوج بحران کرونا و توقف برنامه‌های حضوری، یکی از چالش‌های جدی ما بوده که خوشبختانه با تدابیر خاص و بهره‌گیری از امکانات مربوط به فضای مجازی از آن گذشتیم.

حدود شش ماه قبل از آغاز همه‌گیری کرونا و هم‌زمان با آغاز بکار بنده در این نمایندگی، با برخی از همکاران، به‌ویژه دوستانی که در امر فضای مجازی دستی بر آتش داشتند مذاکراتی داشتم و از آنان خواستم  که شرایطی را فراهم کنیم که در کنار فعالیت‌های حضوری در مرکز اسلامی انگلیس، بتوانیم بخشی از فعالیت‌های این مرکز را به سمت فضای مجازی سوق دهیم. با همین نگاه، شروع به اقدامات مورد نظر و فراهم ساختن زیر ساخت های لازم برای انتقال بخشی از برنامه ها به سمت فضای مجازی کردیم.

استودیوی بسیارخوب و مجهزی را ایجاد کرده بودیم و شبکه‌های مجازی نظیر یوتیوب، توئیتر، اینستاگرام و فیسبوک را برای مرکز ایجاد و یا تقویت کردیم و کارهای دیگری که لازم بود. در اندک زمانی پس از این آماده سازی، ناگهان با خبر انتشار ویروس کرونا و مسائل جانبی پس از آن مواجه شدیم که همه را شوکه کرده بود؛ هر چند که از یک آمادگی نسبی برخوردار بودیم.

این آمادگی قبلی – هر چند که بر اساس پیش بینی قبلی نسبت به بیماری کرونا نبوده است – شرایطی برای ما فراهم کرده بود که در دوره شیوع عمومی بیماری کرونا و لزوم تعطیلی فعالیت‌های حضوری در مراکز اسلامی، به‌خوبی توانستیم که با شیفت کردن بسیاری از برنامه‌های مرکز به استفاده از فضای مجازی نه تنها مخاطبین گذشته خود را از دست ندهیم بلکه به طیف وسیعی از مخاطبین از جمله مخاطبین دیگر کشورها که با زبان انگلیسی آشنا بودند نیز بیافزاییم.

ما در ایران یک رابطه‌ای داریم بین امام جماعت مسجد محل با اهالی منطقه. این مساله به حل مسائل و مشکلات مردم کمک می‌کند. شرایط در اینجا طبیعتا متفاوت است. رابطه شما با نمازگزاران در اینجا به چه صورت هست؟

رابطه بین امام جماعت و مأمومین مساجد و مراکز، همیشه یکی از بهترین انواع روابط اجتماعی بین انسان ها است چراکه نمازگزاران و مؤمنین با اعتماد و احترامی که برای امام جماعت مساجد و مراکز دارند در یکی از مهمترین امور زندگی خود یعنی ایجاد رابطه با خداوند، به آنها اقتدا می کنند و این موضوع، بیانگر میزان عمق این رابطه است.

با این مقدمه عرض کنم که ما در این کشور نیز از این قانون مستثنا نیستیم و روابط بسیار نزدیک و خوبی با نمازگزاران و شرکت کنندگان در برنامه های مرکز داریم و این روابط خوب موجب شده که در موارد زیادی به همدیگر مساعدت متقابل داشته باشیم.

مثلا در کنار تسهیل شرایط برای تحصیل فرزندان نمازگزاران در مدارس وابسته به مرکز، از کمک های دیگر نیز برخوردار می شوند مثلا مواردی که مؤمنین برای برخی از امور زندگی شان نظیر مراجعه به ادارات دولتی، آموزشی، فرهنگی و یا اقتصادی نیاز به تأئیده داشته باشند مراکز اسلامی پایگاه بسیار مناسبی هستند برای معرفی و صدور گواهی برای چنین مواردی.

البته تنها تفاوت و شاید نقطه امتیاز ما با داخل کشور در این زمینه این است که در کشورهای اسلامی معمولا اهالی هر منطقه ای به مسجد محل خودشان مراجعه می کنند ولی در این کشور به‌دلیل کمبود مساجد و مراکز اسلامی، ما شاهد آن هستیم که برخی از نمازگزاران از کیلومترها دورتر هر روز به مرکز اسلامی مراجعه و در برنامه‌های روزانه و یا هفتگی آن مشارکت می کنند.

انگلیس چه تعداد مسلمان دارد؟

مطابق آماری که در سال ۲۰۱۸ میلادی منتشر شده است، مسلمانان بیش از سه میلیون و سیصد هزار نفر از جمعیت ۶۷ میلیون نفری بریتانیا را تشکیل می‌دادند که سهم کشور انگلیس از این تعداد، بیش از دو میلیون و هفتصد هزار نفر بوده است، یعنی معادل پنج درصد از جمعیت ۵۶ میلیون نفری انگلیس. البته گزارش های رسمی و غیر رسمی ارائه شده در یکی دو سال اخیر نشان می دهد که این تعداد، به رقمی نزدیک به هفت در صد نیز رسیده است.

جمعیت شیعیان بریتانیا را نیز تا مرز پانصد هزار نفر تخمین زده اند که بیشتر در شهرهائی نظیر لندن، بیرمنگهام و منچستر ساکن هستند که غالبا از ملیت‌های ایرانی، عراقی، پاکستانی، هندی و لبنانی هستند.

گرایش مردم انگلیس به اسلام چگونه است؟

همانطور که در پاسخ به سوال قبلی عرض شد، در حال حاضر، مسلمانان جمعیت قابل توجهی از مردم این کشور را تشکیل می‌دهند و می توان گفت که اسلام دومین دین بزرگ توحیدی و دارای سریع ترین رشد در بین ادیان ابراهیمی در بریتانیا است و بر اساس پیش بینی هایی که صورت گرفته است جمعیت مسلمانان بریتانیا در سال ۲۰۵۰، بیش از ۱۳ میلیون نفر خواهد بود. بنابراین، گرایش مردم انگلیس به اسلام تابعی خواهد بود از حضور این جمعیت انبوه مسلمانان در بین غیر مسلمانان.

زیست مسالمت آمیز مسلمانان و غیر مسلمانان در کنار هم در این کشور، حضور تعداد قابل توجهی از مسلمانان در مسئولیت های مهم اداری و سیاسی کشور و نیز فعالیت های علمی، آموزشی، دینی و فرهنگی مراکز و مؤسسات اسلامی، همه ی این ها، شرایطی را فراهم کرده است که علی رغم اسلام هراسی شدیدی که توسط رسانه های غربی در بین غیر مسلمانان تبلیغ شده بود تا حدود زیادی این تبلیغات سوء تعدیل شود و بسیاری از مردم این کشور بویژه جامعه نخبگانی تصویری نسبتا معقول، منطقی، صلح آمیز و زیباتری از اسلام در ذهن داشته باشند.

در حال حاضر ما به‌صورت هفتگی شاهد مراجعه تعداد قابل توجهی از غیر مسلمانان ساکن این کشور اعم از انگلیسی و یا غیر انگلیسی هستیم که با مراجعه به مرکز اسلامی انگلیس به دین مبین اسلام مشرف می شوند و البته این گونه درخواست تشرف به اسلام غیر از آن موارد فراوانی است که بخاطر ازدواج با مسلمانان صورت می گیرد.

وضعیت اسلام هراسی در انگلیس به چه صورت است؟

از دو دهه قبل، نه تنها مردم این کشور بلکه بطور کلی جوامع غربی با پدیده‌ای مواجه شدند که سایه شوم و سنگین خود را بر سر همگان اعم از مسلمان و غیر مسلمان افکنده است.

این پدیده که محصول تلاش جمعی رسانه‌های نظام سلطه است در این کشورها تحت عنوان (Islamophobia اسلام هراسی) چنان شرایطی برای جامعه انسانی این کشورها فراهم کرده است که روابط بین ملت ها را بسختی تحت تأثیر قرار داد.

خوشبختانه با فعالیت‌های مراکز و مجامع اسلامی در معرفی زیبایی‌های اسلام و نیز تغییراتی که در نظامات سیاسی دنیای معاصر پیش آمده، بخشی از این اسلام هراسی تبدیل به اسلام گرایی شده اما بخش قابل توجهی از آن همچنان پابرجا است که امیدواریم همگان بتوانیم با ترسیم چهره واقعی اسلام کمی از این تصویر مشوه فاصله بگیریم.

در اینجا باید اشاره‌ای داشته باشم به نقش تأثیر گذار نامه‌های مقام معظم رهبری به جوانان غربی که در خلال آن نامه ها، از آنان در خواست کردند تا با مراجعه به منابع اصیل اسلامی، تصور خودشان را از اسلام اصلاح کنند.

مرکز اسلامی انگلیس در همین رابطه در دو هفته قبل کتابی از آقای دکتر رودنی شکسپیر تحت عنوان  A new paradigm in response to the leader’s letter را رونمائی و منتشر کرد که در آن،  نویسنده این کتاب به بررسی وضعیت اسلام هراسی در غرب و تأثیر این نامه در بین مخاطبین غربی اشارات فراوانی داشته است.

نقش مرکز اسلامی در انگلستان را چطور تبیین می‌فرمایید. یعنی رسالتی که شما در اینجا فراتر از مراسم یومیه و مناسبتی دنبال می‌فرمایید چیست؟

ببینید؛ در حال حاضر بیش از یک هزار و ۵۰۰ مسجد و مرکز اسلامی در بریتانیا، مسئولیت خدمات دهی دینی به جامعه مسلمانان و نیز آگاهی بخشی به سایرینی که علاقه‌مند دانستن درباره اسلام هستند را بر عهده دارند. اکثر این مساجد دارای ساختمان‌هایی است که با ایجاد تغییراتی به مسجد تبدیل شده‌اند و برخی از آنها قبلاً کلیسا، کنیسه و در مواردی منازل شخصی بوده اند.

این مساجد عموما مجهز به کتابخانه های نسبتاً غنی و دارای امکانات آموزشی از جمله کلاسهای آموزش قرآن، عربی، حدیث، تفسیر، و مشاوره خانوادگی و فعالیت های ورزشی است.

مرکز اسلامی انگلیس نیز در کنار دیگر مراکز دینی و اسلامی این کشور، برای پاسخ دادن به نیاز های فکری و دینی مسلمانان این کشور و اصلاح تصویر مشوهی که توسط رسانه‌ها از این دین رحمانی ارائه شده است، خود را ملزم می داند که فعالیت های خود را خیلی بیشتر از مراسم عادی و متعارف روزانه و مناسبتی تعریف کند که به بخشی از آنها در پاسخ سوال اول شما اشاره کردم.

در همین رابطه یکی از برنامه های مرکز این است که همانگونه که رسانه های غربی تلاش کردند تا یک تصویر وحشتناک و ذهنیت نازیبایی از اسلام در ذهن مخاطبین غربی ایجاد کنند ما نیز باید با استفاده از ظرفیت و توان موجود بتوانیم در هر اندازه‌ای که میسورمان است به اصلاح این تصور نادرست کمک کنیم بر همین اساس چند تا اقدام اساسی را در دستور کار خودمان قرار دادیم که بصورت خلاصه بر برخی از آنان اشاره می کنم:

یکی از برنامه های جدی ما تأسیس تلویزیون بیداری و یا Awake TV است که رسالت عمده‌اش دادن اطلاعات دقیق و اصیل اسلامی به جامعه مخاطب غیر مسلمان است که انشاء الله در آینده‌ای نزدیک آغاز بکار خواهد کرد. البته امیدواریم در همین ماه مبارک هم بخشی از برنامه های آن بصورت آزمایسی پخش شود.

تولید و انتشار بیش از  ۱۵۰ پوستر آموزشی همراه با موشن گرافی از برخی از ایات قرآن کریم و سخنان حکیمانه امام علی و امام حسین علیهما السلام بزبان انگلیسی.

تولید و انتشار ۶۰ برنامه کوتاه ۳ دقیقه ای انگلیسی از تفسیر و تبیین تربیتی همان آیات و روایات فوق الذکر.

راه اندازی و ثبت دو انتشارات در بریتانیا برای انتشار کتاب های دینی و اسلامی به زبان انگلیسی

انتشار ۶ جلد کتاب به زبان انگلیسی در شمارگان ۶۰۰۰ جلد.

برگزاری ۳ برنامه رونمایی و تحلیل کتاب های چاپ شده توسط مرکز در رسانه های بین المللی

راه اندازی وبسایت انتشارات مرکز

تولید موشن گرافی های معرفی کتاب های منتشر شده توسط مرکز

تقویت و ارتقای عرضه کتابهای مرکز اسلامی در کتابفروشی های اسلامی بریتانیا و نیز سایت آمازون

عرضه برخی از کتب منتشره از جمله کتابی که اخیرا توسط آقای دکتر کریس هیور در مورد امام حسین علیه اسلام نوشته شده است به معلمان انگلیسی درس مطالعات مذهبی مدارس بریتانیا برای استفاده از این کتاب در موضوعات درسی شان.

اینها بخشی از فعالیت های مرکز اسلامی انگلیس در مسیر مبارزه با اسلام هراسی ای است که سال های زیادی توسط رسانه های نظام سلطه تبلیغ می شود.

فکر می‌کنید چقدر در تحقق این رسالت که برای مرکز تعریف می‌کیند موفق بودید؟

در جواب به این سوال اینطور می توانم عرض کنم که با در نظر گرفتن شرایط ، امکانات، ظرفیت ها و نیز توجه به محدودیت های مختلف اعم از مادی، معنوی و نیز سیاسی، آنچه که میسورمان بود را انجام دادیم و برای آینده هم برنامه داریم و باز خوردهای بسیار خوب و امیدوار کننده ای هم داریم اما اینکه چقدر موفق بودیم ، قضاوتش را می سپاریم به دیگران، ولی از یک نکته غافل نیستیم و آن این که همانطور که حضرت امام رضوان الله تعالی علیه فرمودند ما مأمور به وظیفه هستیم نه مأمور به نتیجه.

شما با چه چالش‌هایی در اینجا مواجه هستید؟

البته کار فرهنگی و تبلیغ دین، دارای گرفتاری ها و مشکلات فراوانی است بگونه‌ای که وجود مبارک پیامبر اسلام (ص) با آن همه صبر و بردباری‌شان در مقام تبلیغ رسالت، در تفسیر آیه « فاستقم کما امرت» فرمودند که این آیه مرا پیر ساخت، بنابراین، در جائی که عقاب پر بریزد از پشه لاغری چه خیزد.

با در نظر گرفتن مشکلات در حوزه تبلیغ دین، اگر این تبلیغ بخواهد در فضای خارج از کشور صورت بگیرد قطعا با مشکلات و چالش های بیشتری مواجه خواهد بود و من فکر می کنم  یکی از مهمترین چالش های ما در این عرصه، نبود نیروی انسانی واجد شرایط است، نیرویی که مسلط به زبان منطقه، دانش مورد نیاز در عرصه های مختلف اعم از علوم اسلامی و دانش رسانه‌ای، شناخت از فرهنگ این جامعه باشد و از همه مهم‌تر امکان حضور در این کشورها را داشته باشد. البته چالش های مربوط به امکانات مادی و محدودیت های سیاسی نیز مزید بر علت است.

فکر می‌کنید چه اقدامات بیشتری را می‌توانید در راستای اهداف‌تان انجام بدهید که تا کنون صورت نگرفته است؟

قطعا اقدامات فراوانی می توان تصور کرد که برای پیشبرد اهداف مان قابل اجراء است و ما بدلایل فراوانی از جمله محدودیت‌های مادی و معنوی شاید نتوانستیم به همه و یا بخشی از آنها بپردازیم که امیدواریم در آینده به تدریج به سمت آنها برویم.

اقداماتی در حوزه آموزش، رسانه و توانمند سازی بانوان جهان اسلام می تواند گوشه ای از چشم انداز فعالیت های مرکز در آینده باشد.