رمضان موسم وزیدن نسیم معنوی از درگاه الهی است
مبلغ/ کارشناس مذهبی معتقد است که در ماه مبارک رمضان نسیم معنوی از درگاه الهی وزیدن می‌گیرد و با روزه‌داری ابهت نفس امّاره شکسته می‌شود.
به گزارش «مبلغ» به نقل از آنا، ماه مبارک رمضان را بهترین زمان برای نزدیک‌شدن انسان به خداوند دانسته‌اند. عبادت و روزه‌داری در این ماه بخشی از هویت مسلمانان محسوب می‌شود. ماه رمضان، بنا بر فرموده پیامبر اسلام(ص) و اهل‌بیت(ع)، ماه میهمانی خداوند است که درهای آسمان گشوده شده و ارزش و ثواب عبادات، بیش از ماه‌های دیگر است. قرآن در این ماه نازل شده و تنها ماهی است که نام آن در قرآن کریم آمده است. ماه رمضان، نزد مسلمانان احترام و جایگاه ویژه‌ای دارد.
از مهم‌ترین عبادت‌های این ماه، تلاوت قرآن، احیای شب‌های قدر، دعا، استغفار، افطاری‌دادن و کمک به نیازمندان است. شب قَدر یا لَیلَةُ‌القَدر شب نزول قرآن و مقدّر شدن امور یک‌ساله انسان‌هاست. قرآن در سوره‌های قدر و دخان از این شب سخن می‌گوید. قرآن و روایات ارزش شب قدر را بیش از هزار ماه می‌دانند. این شب بافضیلت‌ترین شب سال، شب رحمت الهی و آمرزش گناهان است.
در این راستا با حجت‌الاسلام سید مهدی توکل، کارشناس مذهبی، استاد حوزه علمیه و مدرس زبان انگلیسی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
فلسفه روزه‌داری؛ تقوای الهی پیشه گرفتن
در جامعه این برداشت وجود دارد که روزه‌داری از یک فریضه دینی به یک آیین تکراری تبدیل شده است و همانند گذشته تاثیرگذار نیست، در این راستا چه فرهنگ‌سازی لازم است؟
تمامی واجبات به نوعی تکراری هستند. انسان در عالم تکوین هم بسیاری از کارهایش با تکرار پیش می‌رود، یک نمونه از این تکرارها همان نفس کشیدن است. چیزهایی هم که در عالم تکوین خلق می‌شود، از آن‌جایی که خالق تکوین و یکسان است، با عالم تشریع هماهنگی پیدا می‌کند. در عالم تکوین بسیاری از فلسفه‌ها از جمله حلال‌ها، حرام‌ها، بایدها و نبایدها مشخص می‌شوند. مظاهر دنیوی لحظه به لحظه انسان را به خود مشغول و از خدا دور می‌کند؛ جلوه‌ها، نگاه‌ها، لذت‌ها، خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها و… بنابراین انسان نیاز دارد که روزی سه مرتبه با نماز خواندن به درگاه خداوند آمده و خودش را از غفلت‌ها دور کند. آیین دین، تکرار است. روزه هم به همین شکل است. خداوند با علم خود از ابتدا می‌دانست که انسان‌ها در طول سال یک ماه را باید روزه بگیرند و این شرایط با نیاز بشر تطبیق پیدا می‌کند. برای تأثیرگذاری روزه انسان باید به فلسفه و حکمت آن بیندیشد که چرا روزه می‌گیریم؛ نفس انسان وقتی در فشار قرار می‌گیرد، رام می‌شود. خصوصیت نفس به‌گونه‌ای است که اگر در فشار باشد دیگر نمی‌تواند انسان را به سمت گناه و ترک واجبات دعوت کند. یکی از فلسفه‌ها و حکمت‌های روزه این است که انسان تقوای الهی را پیشه کند.
فلسفه عبادت تسلیم بودن در برابر خداوند است
برخی روزه نمی‌گیرند و معتقد هستند چرا باید به خود سختی تحمیل کرد و با اعمال خیرخواهانه دیگر می‌شود به خداوند نزدیک شد، نظر شما در این باره چیست؟
وقتی کسی به خدا اعتقاد دارد و می‌خواهد به او نزدیک شود، اولین شرطش این است که حرف خالقش را گوش دهد و دستورات او را اجرا کند. انسان نمی‌تواند با مخالفت کردن دستورات الهی به او نزدیک شود. علت اینکه خداوند بایدها و نبایدهایی را برای ما وضع کرده این است که در برابرش تسلیم باشیم. در قرآن آمده است که «انّ الدین عندالله الاسلام» ماهیت دین نزد پروردگار این است که انسان در برابرش تسلیم باشد. اگر انسان مطیع محض او نباشد مصلحت، عقل و امور شخصی‌اش در اولویت قرار می‌گیرد و این دیگر با آن خصوصیاتی که خداوند در نظر دارد هماهنگ نیست، چون عقل انسان کامل نیست. انسان در خیلی از موارد اشتباه می‌کند و شیطان هم مداخله می‌کند. پس انسان با عقل و درک خودش نمی‌تواند تسلیم محض خداوند باشد. وقتی چیزی رنگ خدا دارد، دیگر نمی‌توانیم حکم خود خداوند را زیر سؤال ببریم و بگوییم خدایا! من تشخیص می‌دهم اینجا این حرف را نباید گوش کنم! آن را نباید انجام دهم! فلسفه خیلی از عبادت‌ها تسلیم بودن در برابر خداوند است. کسی که حرف پروردگار را گوش نکند، به سمت نفس خویش می‌رود. در نتیجه این راه با برنامه‌ای که خداوند در نظر گرفته مخالفت دارد.
ماه مبارک رمضان نسیمی معنوی از جانب خداوند
خیلی از افراد در طول سال از لحاظ اصول دینی خیلی به خود سخت نمی‌گیرند اما در ماه رمضان بیشتر پایبند هستند، این از نظر شما خوب است یا بد؟
اصل این است که انسان در طول سال به اصول و فروع دین پایبند باشد ولی اگر کسی به هر دلیلی این اتفاق برایش نیفتد، حداقل به این مقدار هم بسنده و کفایت بکند، باز هم فایده دارد. در روایت داریم «انّ لکم فی ایامِ دهرِکم نفحات» یعنی ای مردم، در طول زندگی شما نسیم‌های معنوی از طرف خداوند می‌وزد، شما خودتان را در مسیر آن نسیم‌ها قرار دهید. ماه مبارک رمضان نسیمی معنوی از جانب خداوند است. ثواب هر آیه قرآن در این ماه پربرکت چندین برابر است، حتی خواب انسان نیز در این ایام عبادت است. انسان مهمان خدا می‌شود.
در این ایام گرایش عمومی به سمت خدا پیدا می‌شود، حتی گرایش متدینین هم بیشتر می‌شود. خیلی از افراد اهل نماز هستند، در روزهای عادی شاید خیلی به مسجد نروند ولی در ایام ماه مبارک رمضان رفتن‌شان به مسجد و خواندن دعاهایشان بیشتر می‌شود. این‌ها همه نشان می‌دهد که ما مهمان خدا شده‌ایم؛ این مهمان بالاخره تبعات و برکاتی دارد. خیلی از افراد هم که در طول سال خیلی پایبند به اصول دینی نیستند اما به این ماه که می‌رسند گرایش‌شان بیشتر می‌شود؛ در هر صورت خوب است. اثر کامل‌ترش این است که انسان اثر این گرایش تا سال بعد و رمضان بعد ادامه پیدا کند و عدم غفلت را در خود پرورش دهد.
پیامد اجتماعی روزه‌داری چیست؟ برخی معتقدند که به جای روزه‌داری بهتر است به صورت عملی به نیازمندان گرسنگان کمک کنیم.
روزه، پیامد پزشکی، دینی و اجتماعی دارد و انسان را به یاد روز قیامت می‌اندازد. کتاب‌های بسیاری در این مورد نوشته شده است. یکی از پیامدهای اجتماعی‌اش هم این است که انسان خیلی بهتر گرسنگان را درک می‌کند ولی اتفاقاً آن‌هایی که می‌گویند به جای درک گرسنه‌ها بهتر است به آن‌ها کمک کنیم و روزه نگیریم در واقع فلسفه روزه را به همین پیامد اجتماعی محدود کرده‌اند. همه حکمت روزه که در اجتماع و پیام اجتماعی آن خلاصه نمی‌شود. از جنبه‌های مختلف فایده دارد. این که کسی روزه نگیرد و صرفاً برود به نیازمندان کمک کند، به این معنا است که تمامی فلسفه روزه در برنامه اجتماعی خلاصه شده که این غلط است. از طرفی انسان وقتی که روزه می‌گیرد گرسنه بودن را درک می‌کند، انسان می‌داند که مرگ عزیز بسیار سخت است، اما وقتی به این درد مبتلا می‌شود، تازه می‌فهمد عجب! واقعیت این بود؟ وقتی که انسان روزه می‌گیرد روحش هم آن را حس می‌کند، در نتیجه درکش از شرایط نیازمندان عمیق می‌شود. از طرفی روزه گرفتن با کمک کردن به فقرا در تضاد نیست.
ماهیت تقوا؛ انجام تمامی واجبات و ترک گناهان
خداوند متعال در آیه ۱۸۳ سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ». بر اساس این آیه قرآن، هدف از روزه‌داری در این آیه چیست؟
فایده اصلی در این آیه «لعلّکم تتقون» یعنی تقوای الهی پیشه کردن است. اساس کار همین تقوا است. مگر خداوند نمی‌فرماید «إنّ اکرمکم عندالله اتقاکم»؟ آن کسی که در روز قیامت بیشتر از همه مورد احترام و کرامت الهی قرار می‌گیرد، کسی است که تقوایش بیشتر باشد. تقوا یعنی اعتقاد کامل به خدا و انجام دادن هر چه خدا می‌خواهد و مخالفت با هوای نفس، انجام دادن تمامی واجبات و ترک تمامی گناهان، این ماهیت تقوا است.
«اللهمّ إنّی اعوذبِکَ مِن نفسٍ بسوءِ امّاره» خدایا من از این نفسی که خیلی به بدی دستور می‌دهد به تو پناه می‌برم. نفس اماره انسان مدام می‌گوید این غذای خوب را بخور! آن گناه را انجام بده! از آن لذت استفاده کن! رشوه بگیر! علمای علم اخلاق هم می‌گویند عمل کردن به نفس باعث می‌شود قدرت بیشتری پیدا کند. به همین خاطر کسی که یک عمر گناه کرده دیگر مثل آب خورردن نمی‌تواند توبه کند. یکی از فلسفه‌های روزه این است که انسان این نفس را در سختی بیندازد. چون فقط خوردن و آشامیدن نیست؛ ابهت نفس اماره شکسته می‌شود.
ویژگی روزه مقبول چیست؟
معمولاً در روایت‌ها به روزه‌داری به دو شکل اشاره شده است؛ روزهای که مقبول واقع می‌شود و روزهای که برای رفع تکلیف است. در بعضی موارد به روزه به عنوان عبادتی سطحی نگاه می‌شود؛ همانند خیلی از عبادت‌های دیگر. انسان از صبح تا شب چیزی نمی‌خورد و کارهایی را انجام نمی‌دهد، خب این تکلیف را از روی دوش انسان برمی‌دارد و تا حدی هم اثرگذار است. خیلی‌ها نماز می‌خوانند اما اصلاً تمرکز ندارند، این نماز، آن عبادتی نیست که «تنهی عَن الفحشاء و المنکر» باشد. خداوند می‌فرماید «إن‌َّ الصلاةَ تنهی عَن الفحشاء و المنکر»؛ آن نماز واقعی باعث می‌شود اصلاً انسان به دنبال هیچ گناهی نرود. پس چرا ما این همه نماز می‌خوانیم و به دنبال گناه هم می‌رویم؟ برای اینکه فلسفه اصلی نماز را درک نکرده‌ایم. روزه هم به همین شکل است. انسانی که روزه می‌گیرد باید اول بداند که امر خدا را اطاعت می‌کند؛ یعنی لحظه به لحظه اعمال روزه با خدا ارتباط دارد. حتی در روایت‌ها هم بسیار آمده که روزه به تنهایی کفایت نمی‌کند. همان‌طور که انسان چیزی نمی‌آشامد، کل بدن باید روزه داشته باشد.
برخی هستند که خیلی از اعمال را انجام می‌دهند ولی در روز قیامت قبول نمی‌شود. انسان نماز می‌خواند، روزه می‌گیرد ولی در روز قیامت نماز و روزه‌اش قبول نمی‌شود چون شرایط آن را ندارد. وقتی روزه قبول شد در کنارش هم مطلوب شعائر مقدس است و هم تأثیرگذاری برای خود و دیگران هم دارد. این می‌شود یک روزه مقبول و در نتیجه مطلوب و مؤثر. این‌ها اگر نباشد فقط می‌شود یک روزهای که رفع تکلیف کرده، در روز قیامت هم از او قبول نخواهد شد.