علت تمایل جوانان به موسیقی و فیلم‌های کرهای چیست؟
مبلغ/ سیدفرید سیدجوادی، استاد حوزه در نشست فقه موسیقی اعلام کرد که رویکردهای نادرست به موسیقی سبب شده تا سیاستگذاری، به جای اینکه آن را ضابطه‌مند کند منجر به رهاشدن آن شود و حسین پرکان، نیز گفت که اختلافات فقهی در موسیقی زیاد و غالبا غیر سیاستگذارانه است.
به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدفرید حاج سیدجوادی، استاد خارج حوزه علمیه، در نشست علمی «فقه موسیقی؛ بررسی تطورات سیاستی جمهوری اسلامی ایران در حوزه موسیقی»، با اشاره به اینکه من چند اصطلاح را در این بحث تعریف می‌کنم تا مشخص باشد بر سر چه موضوعی بحث می‌کنیم، گفت: اولین اصطلاح، غنا است. برخی فکر می‌کنند غنا اعم از ساز و آواز است در صورتی که فقط مربوط به آواز است و ربطی به ساز و موسیقی ندارد و با حلق و کام، کارهای آوازی می‌کنند، شبیه موسیقی کلیساهای ارتدکس یا کارهای گروهی که آوازی را با حلق و کام می‌خوانند. بنابراین غنا یک نوع صدای آدمی معطوف به لفظ و کلام است و البته ما این نوع آوازها مانند صوت‌های کلیسا را غنا نمی‌دانیم.
وی افزود: واژه دیگر موسیقی است که در ادبیات روایی و سنن قطعی چنین اصطلاحی نداریم و اگر باشد استناد آن قوی نیست و آنچه در ادبیات روایی داریم ناظر به آلات موسیقی مانند سنج و طبل و دف، مزمار و تار و … است. واژه دیگر فقه است؛ ما فقه را به عنوان دستگاه خاصی از معرفت دینی که نظم و معانی خاصی دارد و نه تفقه جامع در دین می‌دانیم همچنین واژه دیگر، سنت است و مراد از سنت هم سیره اشخاصی است که ملاک تبیین شریعت هستند یعنی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) که باز عمدتا معطوف به پیامبر(ص) و اعم از قول و فعل است.
حاج سیدجوادی تصریح کرد: واژه دیگر سیره متشرعه و سیره عقلا است؛ سیره عقلا، رویه رایج بین عقلا فارغ از خصوصیات فرهنگی زبانی است مثلا در طول تاریخ بشریت، مالکیت از سوی عقلا به رسمیت شناخته شده است. سیره متشرعه هم یعنی اینکه بخشی از عقلا که به شریعت اهمیت می‌دهند و بعضا بر یک روش عملی پایبند هستند و خصوصا اگر احراز شود که این سیره از دوره پیوسته به معصوم و نزدیک به آن اتخاذ شده است.
استاد سطح خارج حوزه علمیه با بیان اینکه مفهوم فقه تغییراتی کرده است، اظهار کرد: ما نمی‌توانیم بگوییم قطعا یک حکم فقهی همان چیزی است که شارع مقدس برای بشر قصد کرده است ولی می‌توان گفت که فلان فعلی که ما انجام می‌دهیم مجاز است چون دلیلی بر حرمت آن در ادله شرعی نداریم، یعنی اباحه دارد. در فقه یکسری احکام محکم و واضحی مانند اصل نماز و روزه داریم ولی در جزئیات و فروعات، مواردی وجود دارد که فهم ما از دلیلی یا جمع بین ادله آن هم با تامل بیشتر تغییر می‌کند لذا حکم هم عوض می‌شود و این به معنای تغییر حکم خدا نیست.
وی با بیان اینکه مواجهه فقهای ما با این مسائل به اندازه فراگیری آن در جامعه نبوده است و بازخوانی همان مباحث قبلی جز برخی استثناها را شاهد بوده‌ایم و کار فقیهانه جدی نشده است، تصریح کرد: مثلا اگر در دهه ۴۰ یک فردی از فقیهی برجسته و بسیار محتاط مانند آیت‌الله سیداحمدخوانساری، می‌پرسید که من قصد خرید تلویزیون دارم حکمش چیست؟ خیلی بعید بود که آن فقیه به او بگوید بخرید. ولی همین فرد اگر در دهه ۶۰ که تقریبا موسیقی و آلات آن را نداریم و حجاب هم رعایت می‌شود، نفی نمی‌کند و ممکن است آن مرجع در خانه خودش تلویزیون داشته باشد؛ در اینجا فقط فرهنگ رسمی عوض شده و نه ابزار تلویزیون.
تغییر حکم شطرنج
وی افزود: مثال دیگر در مورد شطرنج است؛ حکم به حرمت آن اینقدر واضح بود که تردیدی در آن نبود و روایات هم موضع شدیدی در این زمینه دارد و آن را مساوی با شنیع‌ترین اعمال در حد زنا با محارم دانسته‌اند ولی الان مرجع تقلیدی نداریم که به حرمت شطرنج فتوا دهد؛ عجیب اینکه سیداحمد خوانساری از کسانی است که قبل از امام، حکم به حرمت شطرنج نداده بود (چون ادله برای او تام نبوده است)، در صورتی که وی بسیار در امور فقهی محتاط بود؛ حال چطور ممکن است چیزی که در دوره‌ای ابزار قمار بوده و فیزیک آن هم عوض نشده در دوره دیگری حلال باشد.
حاج سیدجوادی بیان کرد: روایات تخته نرد هم در روایات همانند شطرنج است و هنوز هم حرام است و نمی‌دانم فرهنگ عمومی چه تعاملی با آن دارد، این بازی شبیه بیلیارد و .. است؛ در شطرنج که روایات صراحت بیشتری دارد رفع ید کرده و فهمیده‌اند عنوان حرام شامل آن نیست لذا ما جمودی بر روایات در این عرصه نداریم و در سایر بازی‌ها هم می‌توانیم این کار را انجام دهیم.
وی تاکید کرد: اگر ساز و آواز را با عناوین خود بفهمیم مانند تحریم گوشت خنزیر و … حکم آن ثابت است ولی اگر مانند شطرنج در ذیل عناوین دیگری بفهمیم می‌توان بررسی مجدد فقهی کرد؛ الان غایت تلاش فقیهانه ما این است که مهمترین دلیل برای حرمت غنا، اضلال از راه خدا و لهو بیان می‌شود. رهبر انقلاب غنای محرم را آوازی می‌دانند که نوعا موجب اضلال از راه خدا شود یعنی یا به افعال محرم و یا به عقاید باطل منجر شود و افراد را به این سمت بکشاند.
استاد سطح خارج حوزه گفت: الان خواندن‌های پاپ، مَد و صوت ندارد ولی فرد را متمایل به التذاذات حرام می‌کند، همچنین آواز غنایی، نوعا در خدمت اضلال و مناسب مجالس لهو و لعب مانند اختلاط زن و مرد بوده و مجلسی که آیات الهی به سخره گرفته شود و در آن شرب خمر رخ دهد. این غنا در آن زمان عجین با این امور بوده است نه اینکه خود غنا موضوعیت داشته باشد. البته معدود روایاتی داریم که از غنا نهی کرده که ملازم با هیچکدام از این موارد نیست ولی ادله‌ای هم داریم که گفته شده اگر باعث دخول مردان بر نساء و اختلاط نباشد غنا نیست و البته جمع عرفی فقهی بین این دسته روایات دشوار است.
هر حرامی مجازات دنیوی ندارد
وی با بیان اینکه فقها ۹۰ درصد درباره آواز و ده درصد درباره ساز کار فقهی کرده‌اند، تصریح کرد: فرض را بر این بگذاریم که در عرصه سیاستگذاری فرهنگی این موضوع مطرح است که هر نوع صنعت فرهنگی که باعث ایجاد عقیده باطل و فعل حرام شود، حرام است باز این بحث وجود دارد که آیا هر چیز حرام مستحق مجازات دنیوی هست یا خیر؟ و حاکم اسلامی می‌تواند سیاستگذاری و وضع قانون و مجازات کند؟ مثلا گفته می‌شود غیبت که جزء حق الناس مسلم است مجازات دنیوی ندارد حتی تهمت هم حداقل در سطح رجال سیاسی در کشور ما مجازات قانونی ندارد در صورتی که در برخی کشورها جرم‌انگاری شده است، ما حتی در تهمت‌های خصوصی هم حق مدنی قائل نیستیم و جرم‌انگاری هم انجام نشده است.
استاد سطح خارج حوزه بیان کرد: در یکسری مسائل مانند زنا و سرقت، حاکم شرع مجازات تعیین و آن را اجرا می‌کند ولی در حوزه موسیقی چنین چیزی دیده نمی‌شود، البته شاید در ۳۰ سال قبل متاسفانه بگیر و ببند در ساز و آواز هم در کشور ما بوده است، ولی اگر موسیقی جنبه فردی دارد و غنایی بودن آن بسته به برداشت فرد است، آیا به نحو پسینی و پیشینی می‌توانیم نظارت داشته باشیم و مجازات بگذاریم؟ مثلا بگوییم اگر در تالاری کسی برنامه‌ای اجرا کرد که غنا و موسیقی محرم بود آن را جرم‌انگاری کرده و آن تالار را جریمه مالی بکنیم و در موارد بالاتر آن را ببندیم و زندان کنیم یا اصلا از قبل برای اجرای این نوع برنامه‌ها و ایجاد گروه باید مجوز گرفته شود؛ به نظر بنده برای هیچکدام از اینها دلیل خاص فقهی نداریم. دقیقا گفته شده اگر کسی از قانون مرتبط با موسیقی تخلف کرد باید مجازات شود یا باید از حکومت مجوز بگیرد ولی این مسئله روشن است که شارع به غنای محرم اهتمام داشته است.
حاج سیدجوادی تصریح کرد: وضعیت کنونی در عرصه موسیقی طوری است که سیاستگذاری به جای اینکه آن را ضابطه‌مند کند منجر به رهاشدن آن شده است زیرا آن بخش از موسیقی رسمی که قانونی است کمترین مقدار مصرف را در بین مردم دارد و موسیقی‌هایی آمده‌اند که فرهنگ جوانان ما را برده است. امروز هزینه‌هایی که برای یادگیری زبان کرهای می‌شود از زبان انگلیسی هم بیشتر شده است، کره که کشور آنچنان خاصی هم نیست ولی منشا این مسئله عمدتا فیلم‌ها و سریال‌های آن است و ای کاش دست‌اندرکاران عرصه موسیقی و فرهنگ کشور به این مسائل هم توجه داشتند.
اختلافات زیاد فقهی در عرصه موسیقی
همچنین در این نشست حسین پرکان، مدرس دانشگاه و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: فقها اختلافات عجیب و غریبی در این زمینه دارند و فتاوا در زنجیره سیاستگذاری ناقص قرار دارند. رهبر معظم انقلاب ورود جدی در این زمینه داشته‌اند ولی باز در انتهای کتابی که در این زمینه تالیف شده نشان دادن ابزار موسیقی در صداو سیما را ممنوع کرده‌اند و آیت‌الله فاضل لنکرانی آموزش آن را حرام می‌داند پس این شاخص‌ها سیاستگذارانه نیست بلکه فقهی است که تکلیف فرد را مشخص می‌کند.
وی افزود: در طول این ۴۰ سال ما نتوانسته‌ایم مشکل فقهی موسیقی را حل کنیم؛ حوزه دچار اخباری‌گری شده و برخی فقها می‌خواهند آن را آزاد کنند ولی از شماتت اخباریون در هراس هستند. از منظر تحلیلی هم وقتی نگاه می‌کنیم می‌بینیم ما اعیاد بزرگی مانند فطر و قربان و … را داشته‌ایم که ائمه(ع) یا پیامبر(ص) درباره تمام آداب ریز آن و حتی نوع لباسی که خوب است پوشیده شود اظهارنظر کرده‌اند ولی نداریم که بگویند بریزید در کوچه و خیابان و آواز بخوانید و چهچه بزنید.
وی تاکید کرد: برخی علما مانند رهبری و امام که درگیر مسائل اجتماعی هستند تلاش کرده‌اند راه‌هایی را باز کنند که البته شاید هم از روی ناچاری باشد و این موضوع هم برای خوانش سیاستگذارانه از فقه جای بحث دارد.