پرداخت حقوق به مدیران در زمان پیامبر(ص) موضوعیت نداشت
مبلغ/ عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام حسین(ع) اظهار کرد: در زمان تشکیل دولت اسلامی در مدینه به خاطر وضعیت جامعه و وجود فقر، بیت المال و بودجه‌ای که در اختیار دولت نبوی باشد و حقوق به مدیران بدهد، وجود نداشت و اساساً چنین حقوقی موضوعیت نداشته است.
به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، پنل کارگروه «تربیت زمامدار و حکمرانی تمدنی»، از مجموعه پیش همایش‌های همایش ملی انقلاب اسلامی و افق تمدنی آینده و با موضوع «قاعده دینی پرداخت حقوق به مدیران»، به همت پژوهشکده شهید صدر با همکاری دانشگاه علم و صنعت ایران و قطب معماری اسلامی برگزار شد.
محمدحسین رجبی‌دوانی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) در این نشست به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:
اطلاعات و داده‌های تاریخی و ولایی ما درباره موضوع پرداخت حقوق به مدیران بسیار کم و ضعیف است یا اهمیتی برای مردمی که وقایع را ثبت و ضبط می‌کردند نداشته یا افرادی که در پی چپاول بیت‌المال بوده‌اند احساس می‌کردند اگر این اسناد از دوران پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) بماند دست‌اندازی آنها به بیت المال رو خواهد شد بنابراین آنها را سانسور کرده‌اند بنابراین بنده با توجه به اطلاعاتی که در تاریخ وجود دارد نکاتی را بیان می‌کنم و بحث بنده حدیثی و فقهی نیست.
وضعیت پرداخت دستمزد در حکومت نبوی
در قرآن کریم در این باره چیزی به صراحت ذکر نشده اما در سیره پیامبر اسلام(ص) باید گفت در زمان تشکیل دولت اسلامی در مدینه به خاطر وضعیت جامعه و وجود فقر، بیت المال و بودجه‌ای که در اختیار دولت نبوی باشد و حقوق به مدیران بدهد را شاهد نیستیم و اساسا موضوعیت نداشته است بلکه تنها موضوعی که می‌توان به آن اشاره کرد خمس غنایمی بود که در جنگ‌های پیروز، حاصل می‌شد و همچنین زکات بود که البته به دلیل فقر زیاد مردم مدینه، زکات زیادی هم حاصل نمی‌شد بنابراین دولت اسلامی منابع مالی تعریف شده‌ای نداشت.
نکته دیگر اینکه در زمان پیامبر اسلام(ص) مدیران و مسئولیت‌ها محدود بودند و عمدتاً روسای قبایلی بودند که به میل مردم به عنوان شیخ قبیله در نظر گرفته شده بودند و حال که اسلام آورده بودند نماینده حضرت پیامبر بودند و چیزی را طلب نمی‌کردند و پیامبر هم چیزی به آنها پرداخت نمی‌کرد. نکته دیگر اینکه سه شهر در اختیار پیامبر بود که شامل مدینه، مکه و طائف بود و در اواخر یمن نیز به دست مسلمانان افتاد. در یکی از روایات آمده که به حاکم مکه یعنی عتاب بن اسید، روزی یک درهم پرداخت می‌شد که البته به دلیل فقر اسناد تاریخی، نمی‌توان با قاطعیت آن را تایید کرد.
عدالت در حکومت پیامبر اسلام(ص)
برداشت بنده این است که به خاطر معنویت و صفا و عدالتی که در اسلام برقرار شده بود اساساً برای پست و مسئولیت و انجام دستورات پیامبر(ص) کسی به خودش اجازه نمی‌داده درخواست دستمزد کند و حتی کسی که به عنوان نماینده پیامبر(ص) نزد خسروپرویز رفت به خاطر این ماموریت چیزی دریافت نکرد چراکه این افراد کار کردن برای اسلام را افتخاری برای خودشان می‌دانستند لذا پرداخت ۳۶۰ درهم را نباید یک حقوق مشخص در نظر گرفت بلکه نوعی پاداش است. از سوی دیگر چون عدالت حاکم است و کسی از امتیازات ویژه برخوردار نیست بنابراین درخواستی هم برای دریافت دستمزد وجود ندارد. اعتراضی هم از جانب مردم وجود نداشت که چرا وضعیت اینگونه است و مردم وضعیت را پذیرفته بودند.
وقتی یهود بنی نظیر در جنگ با مسلمانان شکست خوردند اموال زیادی داشتند اما پیامبر از خودش حکم صادر نکرد بلکه آن را به نظر یاران خود واگذار کرد و فرمود اگر شما موافق باشید من تمام غنایم را به برادران مهاجر شما ببخشیم یعنی شما از حق خود ببخشید تا اینها که چهار سال است در مدینه در منزل شما هستند و زندگی را بر شما تنگ کرده‌اند بتوانند برای خود زندگی جدیدی تشکیل دهند، انصار گفتند؛ ای رسول‌الله تمام غنایم را به برادران مهاجر ما ببخشید ولی اجازه دهید کماکان در خانه‌های ما بمانند تا برادری ما ادامه داشته باشد. در این شرایط حضرت پیامبر آنها را دعا کرد و این نشان می‌دهد که آنها اختلافی با هم نداشته‌اند.
تشکیل نهاد بیت المال در زمان خلیفه دوم
زمان خلیفه دوم به دلیل فتوحات گسترده‌ای که مسلمانان داشتند بیت المال به صورت رسمی تشکیل می‌شود و در زمان وی حقوق‌هایی پرداخت می‌شود. وقتی بیت المال تشکیل شد دیوانی هم برای حساب و کتاب‌های اقتصادی ایجاد شد. در این زمان موالی، حقی از بیت المال نداشتند و در اواخر هم که حقی برای آنها در نظر گرفته شد حق آنها از اعراب کمتر بود. خلیفه دوم برای عمار یاسر ماهی ششصد درهم در نظر گرفت که امام جمعه و فرماندار کوفه بود اما ذکر شده که برای معاویه به عنوان حاکم شام سالیانه هزار درهم پرداخت می‌شد.
وقتی حضرت علی(ع) به قدرت رسید چون فتوحات را متوقف کرد و دیگر غنایمی به دست دولت اسلامی نمی‌رسید درآمدهای حکومت حضرت علی(ع) آسیب دید. مصر قبل از اسلام به انبار غله امپراتوری روم معروف بود که در حکومت حضرت علی(ع) این اموال قطع شد و دیگر به مرکز خلافت نیامد. همچنین اعتراضاتی در خراسان پدید آمد که این هم منجر به آسیب به منابع خلافت شد اما با این وجود حضرت علی(ع) چنان عدالتی برپا کرد که حتی دشمنان ایشان نیز به عدالت علی در امر توزیع عادلانه بیت المال اذعان دارند.
دستمزد مدیران در حکومت حضرت علی(ع)
نقل است که حضرت علی(ع) خدا را شکر می‌کند که در پرتو سیاست‌هایی که اعمال کرده همه مردم کوفه و اطراف از خانه یا سرپناه برخوردار بوده و همه از آب آشامیدنی سالم و نان برخوردار هستند. متاسفانه درباره دستمزد مدیران در دولت حضرت علی(ع) هم اطلاعات تاریخی زیادی وجود ندارد اما مسلم است که حضرت علی(ع) از بیت المال به همه مردم علی السویه مبلغی پرداخت می‌کرد. از سوی دیگر به همه کسانی‌که به آنها مسئولیتی می‌داد حقوقی اضافه در نظر می‌گرفت اما در جریان نیستیم که این مبلغ چقدر بوده است.
نکته دیگر اینکه حضرت علی(ع) برای نظامیان که از مرزهای اسلام دفاع می‌کردند، حقوقی اضافه پرداخت می‌کرد و دلیلش این بود که اینها به فتوحات در جنگ‌ها عادت کرده بودند لذا برای اینکه اعتراض نکنند حقوق آنها را دو برابر کرد که دیگر به یاد گذشته‌ها نیفتند. در نامه پنجاه و سه نهج‌البلاغه به مالک اشتر دستوری می‌دهد و می‌گوید وضع زندگی مدیران و کارکنان دولت باید از چنان کیفیتی برخوردار باشد که جلوی خیانت آنها به بیت‌المال را بگیرد بنابراین به آنها حقوق کافی بده چراکه این‌کار آنها را از خیانت در اموالی که در دست آنهاست بی‌نیاز می‌کند. اما در سیره حضرت علی پاداش و تشویق مالی برای مدیری که کار خود را به خوبی انجام داده باشد را شاهد نیستیم. همچنین روایت است که فرموده اگر مدیری هدیه قبول کند خائن و اگر رشوه قبول کند مشرک محسوب می‌شود.