مصری که بود، مصری که باید می‌شد
مبلغ/ مروری بر بایسته‌های انقلاب مصر پس از گذشت بیش از یک دهه و تغییراتی که باید انجام می‌شد اما نشد.
به گزارش «مبلغ» به نقل از فارس، ۱۱ سال پیش در چنین روزهایی (۲۵ ژانویه) اولین تجمعات گسترده در مصر در اعتراض به فقر و فساد و بیکاری آغاز شد. معترضانی که به سرعت خواسته خود را به لزوم سقوط دولت «حسنی مبارک» تغییر داده و علیه او و حکومتش موضع گرفتند. انقلابی که سر و صدای زیادی به پا کرد، اما آیا آن‌چه که مردم می‌خواستند محقق شد؟
۱۱ سال پیش در این روزها تمامی خیابان‌های مصر مملوء از جمعیتی بود که آرزوهای شیرینی برای کشورشان داشتند. نه تنها برای مصر، بلکه شعاع خواسته‌ها و رؤیاهای بسیاری از آن‌ها تمام کشورهای عربی را در بر می‌گرفت. این چنین بود که در آن روزها میدان التحریر قاهره به نماد آزادی و مبارزه برای وطن، مردم و آینده بدل شد.
پیش از چنین روزی عده‌ای از فعالان و دانشجویان در فیس‌بوک و توئیتر در ۱۵ ژانویه برای تجمع در میدان التحریر در ۲۵ ژانویه فراخوان داده بودند. در روز موعود بین ۵۰ تا ۷۰ هزار معترض مصری در کمال تعجب نیروهای امنیتی در میدان التحریر حضور یافتند. بخشی از معترضان تصمیم گرفتند که تا برآورده شدن خواسته‌هایشان تحصن کنند.
تحصن همانا و سرکوب پلیس و کشته شدن سه نفر از معترضان در بامداد ۲۶ ژانویه همانا، رویدادی که به مخالفان ثابت کرد رژیم حسنی مبارک اصلاح‌ناپذیر است. پس از وقایع ۲۵ ژانویه دیگر شهرهای بزرگ مصر از جمله اسکندریه، سوئز و پورت سعید هم میزبان جنبش‌های مردمی می‌شوند. همزمان گروههای مستقل در میدان تحریر درخواست می‌کنند تا تظاهرات بزرگ دیگری در ۲۸ ژانویه، «جمعه خشم» برگزار شود.
اما علی‌رغم حضور همه طیف‌ها و طبقات و گروههای مردمی، سیاسی و مذهبی در وسط میدان و نقش‌آفرینی آن‌ها به مدت ۱۸ روز و سرانجام سرنگونی رژیم حسنی مبارک و فرار او در ۱۱ فوریه، اما جشن و شادی دوام نیاورد و آرزوها به باد رفت و نور امید خاموش شد. نبود رهبری واحد، نبود برنامه برای فردای پیروزی، تک‌روی و اختلاف میان گروههای سیاسی و البته تلاش جریان ضد انقلاب در همکاری با برخی کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی و امارات برای اختلاف‌افکنی، موجب شد تا از همان ابتدا آن حرکت مردمی به جای سرزمین وحی، سر از ترکستان در آورد.
روی کار آمدن اولین دولت دموکراتیک
با اولین انتخابات ریاست‌جمهوری در سال ۲۰۱۲ برای اولین بار دولتی بر سر کار آمد که حاصل انتخابات واقعی بود. «محمد مرسی» با ۵۱ درصد آراء به پیروزی رسید. تا پیش از آن تمامی رؤسای جمهور با آرای بیش از ۹۰ درصد انتخاب شده بودند به طوریکه شخص «حسنی مبارک» با بیش از ۹۰ درصد آراء در سال ۲۰۰۵ در اولین انتخابات مستقیم ریاست‌جمهوری به پیروزی رسیده بود!.
اما برکناری «محمد مرسی» در سوم جولای ۲۰۱۳ به دست ارتش، پایانی بر تمامی چیزهایی بود که مردم مصر در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ در میدان التحریر برای به دست آوردنش شوق و شور بالایی داشتند. کودتایی که با کشتار هزاران نفر و بازداشت بیش از ۱۰۰ هزار نفر همراه شد. به طوریکه فقط در جریان سرکوب متحصنین میدان «رابعة العدویه» در قاهره به گفته مخالفان، بیش از دو هزار نفر کشته شدند. اکنون ۹ سال است که عبدالفتاح السیسی زمام امور را به دست گرفته است. او در انتخابات ۲۰۱۸ نیز با ۹۷ درصد آراء پیروز شد.
مصر پس از کودتا
اکنون ۱۱ سال از انقلاب ۲۰۱۱ می‌گذرد، به گفته مخالفان دولت عبدالفتاح السیسی، تمامی دلایلی و شرایطی که به انقلاب در آن دوران منتهی شد، اکنون نیز وجود دارد، چه بسا شرایط بدتر نیز شده باشد، به گونه‌ای که در سال‌های گذشته علی‌رغم جو خفقان شدید و بازداشت‌های گسترده، در چندین برهه شاهد اعتراضات مردمی بودیم.
«حسن حسین» فعال چپگرای مصری در این باره به وبگاه عربی۲۱ گفت: «انقلاب نه تنها در مصر، بلکه در چند کشورهای عربی دیگر نیز شکست خورده است. باب سازش و عادی‌سازی روابط با دشمن صهیونیستی با حمایت حکومت مصر در برخی کشورهای عربی باز شده است. تمامی آزادی‌های عمومی و مشروع سرکوب و فعالیت سیاسی مخالفان تحمل نمی‌شود.»
«رضا فهمی» نماینده سابق پارلمان مصر نیز در این باره گفت: «بیش از ۱۰ سال از انقلاب‌های بهار عربی می‌گذرد. اما هنوز باد موافقی نوزیده است. اوضاع در هم پیچیده و شرایط مبهمی حاکم شده است و دیگر خبری از آن آمال و آرزوهای انقلاب نیست.» «عباس قباری» فعال و پژوهشگر حقوقی نیز در صفحه توئیتر خود نوشت: «شرایط متزلزلی که مصر در آن به سر می‌برد در همه سطوح سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دینی، زندگی مردم را به جهنم تبدیل کرده است. مردم از آینده نامشخص خود در بیم و هراس به سر می‌برند.»
شبکه الجزیره در گزارشی در آوریل ۲۰۲۱ به نقل از منابع حقوقی مصری گفت از زمان انقلاب ۲۰۱۱ تاکنون تعداد ۳۵ زندان جدید در مصر ساخته شده است تا جمع زندان‌های این کشور به عدد ۷۸ برسد.
ماجد المصری خبرنگار مصری در این باره به یورو نیوز گفت: «از روشنفکر و فعال سیاسی گرفته تا شهروندان عادی، میزان سرکوب مخالفان و بحران اقتصادی طبقه محروم در حدی است که با وجود نفرت فراوان امید زیادی به فردای بهتر وجود ندارد. به عنوان مثال در زمان مبارک روزنامه نگاران تنها اجازه نداشتند تا به شخص رئیس جمهوری انتقاد کنند امروز اما انتقاد از کوچکترین عملکرد دولت در زمینه اقتصادی و اجتماعی، زندان و حبس برای نگارنده در بر خواهد داشت.»
«مصطفی عزب» مدیر منطقه‌ای سازمان حقوق بشر عربی به الجزیره گفت که طبق اعلام وزارت کشور مصر میزان تراکم در زندان‌ها ۱۶۰ درصد بیش از ظرفیت است. در بازداشتگاههای پلیس نیز ۴۰۰ درصد بیش از حجم استاندارد افراد نگه‌داری می‌شوند.
اکنون در یازدهمین سالگرد انقلاب ژانویه ۲۰۱۱، همه شرایط به قبل انقلاب بازگشته و عبدالفتاح السیسی حاکمیت میلیتاریستی به مرکزیت خود را در مصر ایجاد کرده است. وفاداران به السیسی راهی پارلمان می‌شوند و همه شئون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور همچون دهه‌های گذشته در قبضه ارتش قرار دارد. کارخانه‌های ارتش از شامپو گرفته تا سلاح تولید می‌کنند. استانداران، شهرداران، مدیران کل و مناصب عالی از میان ژنرال‌ها یا بازنشستگان ارتش انتخاب می‌شوند.
به گفته ماجد المصری به یورو نیوز، «ارتش از زمان به قدرت رسیدن آقای سیسی در تمام بخش‌های اقتصادی و اجتماعی و ورزشی و سیاسی خود را تحمیل کرده است. امروز حتی در دانشگاه‌های مصر هم شاهد حضور نیروهای نظامی هستیم. کار بجایی رسیده است که انتخاب روسای دانشگاه ها هم با دخالت مستقیم نظامیان و شخص رئیس جمهوری انجام می‌گیرد.»
رئیس‌جمهور همچون سال‌های قبل انقلاب در یک انتخابات تشریفاتی با بیش از ۹۰ درصد آراء انتخاب می‌شود. در انتخابات سال ۲۰۱۸، سرلشگر «سامی عنان» رقیب اصلی السیسی، بازداشت و السیسی با ۹۷ درصد آراء پیروز انتخابات اعلام شد. او در این انتخابات فقط یک رقیب بی خطر داشت.
چرایی ناکامی انقلاب مصر نیاز به بررسی‌های عمیقی از فرهنگ سیاسی در میان مردم این کشور، موقعیت ژئوپلتیکی، نقش بیگانگان، اشتباهات اخوان‌المسلمین، نقش ارتش و نبود رهبری واحد دارد. هر آن‌چه که بود، رئیس‌جمهور منتخب بعد انقلاب بازداشت و محاکمه و نهایتا جان خود را از دست داد و اکنون یک ژنرال نظامی با کودتا جای او را گرفته است. اما مردم مصر نیز آدم‌های ۲۰ سال پیش نیستند. خیلی چیزها تغییر کرده و مردم آگاه‌تر شده‌اند. گروههای کوچک همواره فراخوان تجمع می‌دهند و یک رهبری قوی می‌تواند امید از دست رفته مردم را بازگردانده و آن‌ها را دوباره راهی میدان التحریر کند.