آیا تنبیه برای تربیت کودکان اثرگذار است؟/ موارد اصلاحی تنبیه کردن

به گزارش «مبلغ» به نقل از فارس، در طی فرآیند فرزندپروری مواقع بسیاری اتفاق می افتد که والدین دست به تنبیه بچه ها ممکن است بزنند، از لجبازی های آنها، حرف گوش نکردن و شیطنت های ناسالم گرفته تا بددهنی، کتک زدن دیگران، درس نخواندن و خیلی مسائل دیگر که باعث می شود والدین اختیار از کف بدهند و دست به تنبیه بچه هایشان بزنند. حال این تنبیه به فراخور در سنین مختلف می تواند متفاوت باشد.

برخی معتقد هستند که تنبیه در آموزش و پرورش کودکان اثرگذار است حتی در دوران گذشته در مدارس شواهد وجود دارد که بچه ها را فلک می کردند و کتک می زدند، اما آیا این تنبیه ها چقدر اثرگذار بود و چقدر بچه ها را درس خوان تر می کرد؟ چقدر والدین با تنبیه بچه ها را با اخلاقیات بار می آورند و تعهد و مسئولیت را به آنها یاد می دادند.

درست است که همه می دانیم گاه لازم است اشتباه بچه ها را به آنها تذکر دهیم و به طور جدی با آنها برخورد کنیم، برای پرهیز از لوس نشدن و عاقل شدن آنها هم تنبیه قطعا نمی تواند اثرگذار باشد. تنبیه اگر بخواهد به قصد فروکش کردن خشم بزرگترها باشد نمی تواند اثر اصلاحی و آگاه کنندگی داشته باشد و تبعاتی چون آسیب های روحی و روانی، بزهکاری، عقده های حقارت، عدم پیشرفت تحصیلی و شغلی و همینطور بیشتر از آن اعتیاد و فرار از منزل و مدرسه را می تواند به ارمغان بیاورد.

بنابراین در نظر داشته باشید که رفتار درست در کنار مهربانی، جدیت نیز لازم دارد تا فرزندان خودمحور نشوند و به پدر و مادر خود احترام بگذارند. والدین به جای تنبیه بهتر است با او با جدیت برخورد کنند و در جاهای لازم نیز ابزارهای تشویقی به کار ببرند.

از امیرالمؤمنین علی نیز نقل شده که: «لا أدَبَ مَعَ غَضَبٍ؛ با خشم، تربیت ممکن نیست.» همچنین در کتاب بحار الانوار روایتی نوشته شده که روزی مردی در حضور امام موسی کاظم(ع) از فرزندش گله کرد که از او نافرمانی می‌کند. امام به او فرمودند: «فرزندت را کتک نزن و برای ادب کردنش با او قهر کن. البته مراقب باش تا قهر کردن تو طولانی نشود، بلکه هر چه زودتر با او آشتی کن.»

تنبیه بچه های زیر سه سال ممنوع

نخستین نکته این است که توجه کنیم تنبیه بچه های کمتر از سه سال ممنوع است چرا که کودک هنوز فرقی بین خود و رفتارش قائل نیست و تنبیه فقط باعث از بین رفتن حرمت نفس و اعتماد به نفس بچه می شود. بهترین سن برای فرایند اصلاحی و آگاهی رفتار بچه ها پس از ۵ سالگی است که فرزند شما فرق بین کار خوب و بد را می داند، همدلی دارد، مراحل خودشیفتگی را طی کرده و درک بهتری از مسائل دارد.

تفاوت تنبیه و تقویت منفی

چند نکته اینجا حائز اهمیت است نخست اینکه یک تفاوت بین «تنبیه کردن» و «تقویت منفی» قائل شوید. حال چه فرقی اینها با هم دارند. در تنبیه شما ممکن است به صورت کلامی بددهنی کنید و شخصیت بچه را زیرسوال ببرید و به صورت فیزیکی نیز او را اذیت و آزار کنید که این هم درست نیست و اثرگذار نخواهد بود شاید تنها خشم شما را آرام کند.

اما تقویت منفی موردی است که باعث اصلاح و آگاهی فرزند شما می شود، مثل اینکه زمانی که کودک شما در سن و سال درک کردن رفتاری ناپسند انجام می دهد که باعث ناراحتی شما و بقیه می شود اما شما قصد اصلاح آن رفتار را دارید، در این صورت او را از یک داشته اش یا یک حق مسلمش برای مدت کوتاهی محروم می کنید، مثل اینکه اجازه نمی دهید تلویزیون برنامه مورد علاقه اش را ببیند یا اینکه آخر هفته او را به گردش نمی برید. دراینصورت می تواند روند اصلاحی شما اثرگذار باشد.

حال سوال اساسی این است که چطور بچه ها را متوجه اشتباهاتشان کرده و به چه صورت می بایست، صورت بگیرد؟

نکته اول این است که زمانی تنبیه کنید که قدرت همدلی دارید یعنی می توانید خودتان را جای فرزندتان بگذارید. در این صورت خشونت، تحقیر و کارهای با عصبانیت انجام نخواهید داد.

نکته دوم این است که به جای تنبیه بدنی یا توهین و تحقیر کلامی ، سعی در واکنش های کلامی اصلاح کننده داشته باشید یعنی به آموزش دهید که کجای کار اشتباه است بعد اگر کار اشتباهی دو مرتبه انجام داد، به او بگویید که چه نتیجه ای در انتظارش است مثل تماشا نکردن تلویزیون یا خرید هدیه ای که منتظر ش بوده است.

به فرزند خود نگویید که «تو دختر یا پسر بدی هستی»، بلکه به او بگویید که «تو کار بدی انجام داده ای».

این نکته را به خاطر داشته باشید که تنبیه زیاد بچه ها اثر خود را از دست می دهد و باعث می شود که او به مرور دیگر ارزشی برای شما قائل نباشد و قبح کار نیز برایش بریزد و رابطه شما و فرزندتان تخریب شود ضمن اینکه اثر مثبت تربیتی نیز نداشته باشد پس آگاهانه انتخاب کنید که چطور با بچه ها چالش کنید.

جایگزین های تنبیه کودکان چه چیزهایی باید باشد

نخست تنبیه همراه با خشونت را فراموش کنید چرا که در اصلاح رفتار اثری ندارد.

دوم از به کار بردن جملاتی مثل اینکه «تو پسر یا دختر بدی هستی» یا «تو دیگه بچه من نیستی» پرهیز کنید.

سوم قبل از تنبیه بچه کمی صبر کنید. ابتدا آرامش خود را بدست بیاورید تا بعد پشیمان نشوید. در مسیر بزرگ شدن بچه ها و تربیت آنها باید صبور بود.

چهارم انتظاراتتان از آنها را مشخص کنید. مفهوم کار درست و غلط را به او آموزش دهید و انتظارتان را از او مشخص کنید گاه پیش می آید که بچه ها اصلا نمی دانند والدین چه انتظاری از آنها دارند.

مسئله مهم در بحث تربیت فرزندان این است که شما برای زندگی قانون داشته باشید، خانه و بیرون رفتن شما برای بچه ها دارای قانون باشد و ارزش های اخلاقی در خانه شما مشخص باشد. روش های تشویقی و تنبیه در خانه معین باشد و بچه ها از آنها آگاه شوند. مثل اینکه به بچه گفته باشید که اگر به درس هایش بی توجهی کند قطعا از تفریح هم خبری نخواهد بود.

نکته دیگر این است که زمانی این قوانین مشخص است اگر شما به آنها خودتان بی توجهی کنید دیگر بچه ها به آنها توجه نخواهند کرد مثل اینکه حالا این هفته مهم نیست و هفته بعد درس هایت را بخوان و دفعه بعد اینطور و آنطور ! این روش اشتباه است و باعث تکرار اشتباهات بچه ها می شود و اقتدار والدین نیز زیرسوال می رود.

مسئله دیگر این است که برای تربیت بچه ها به سن و سال آنها توجه داشته باشید یعنی اگر قرار است تنبیه یا تشویقی باشد قطعا به میزان و فراخور سن و درک آنها صورت بگیرد. فرزندی که به بازی کامپیوتری علاقه دارد قطعا برای تشویق به درس خواندنش می توان از این اهرم استفاده کرد وگرنه بی اثر خواهد بود.

نکته مهم دیگر این است که یاد بگیرید هیچگاه در جمع بچه ها را تنبیه نکنید، با چشم و ابرو یا کتک زدن و القاب بد دادن به بچه ها نمی توانید آنها را تربیت کنید بهتر است عزت نفس و اعتماد به نفس بچه ها را از بین نبرید و در خلوت به آنها تذکر داده یا محرومیت اگر قرار است ایجاد کنید.

در نهایت اینکه برای تنبیه بچه ها می بایست رفتار جایگزین برای آنها در نظر بگیرید بدون ایجاد رفتار جایگزین نمیتوانید موفق باشید و تنبیه اثر نخواهد داشت یعنی به بچه بگویید که چه رفتاری را باید با رفتار اشتباهش جایگزین کند.