ضرورت بازنگری عقلانی مبتنی بر شرع در مباحث تدبیر منزل

به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، محسن جوادی، استاد دانشگاه تربیت مدرس، در نشست علمی «تدبیر منزل، شاخه فراموش شده حکمت عملی» که از سوی پژوهشکده زن و خانواده حوزه خواهران برگزار شد، گفت: ارسطو در برخی آثار خود بحث تدبیر منزل را مورد توجه قرار داده است، در جهان اسلام هم ابن سینا، رساله‌ای در مورد تدبیر منزل مانند آداب تعلیم و تعلم به فرزندان و رابطه زن و شوهر صحبت کرده و مباحث خوبی به نسبت زمان خود دارد؛ مثلا گفته است نباید همیشه تکیه‌گاه فرزندان باشیم و از سنی باید آنها را مستقل کنیم.

وی اضافه کرد: فخر رازی هم رساله‌ای در باب تدبیر منزل دارد که البته چاپ نشده است و البته اگر چاپ شود، چون زبان دشواری دارد، مورد استقبال نیست. متأسفانه ما در جهان اسلام آثار را به نحوی بازنویسی نمی‌کنیم که برای مخاطب امروز قابل فهم باشد.

جوادی با بیان اینکه در یونان باستان مباحث تدبیر منزل را به چند دسته تقسیم کرده بودند و اخلاق را شایسته کسانی می‌دانستند که تعدادی مستخدم و جایگاه بالای اجتماعی و ثروت داشتند، اضافه کرد: در آثار آنها مباحثی همچون رابطه با مستخدمان منزل، رابطه والدین و فرزند و معیشت خانواده مورد بحث بوده است و برخی، رابطه فرزندان و والدین را به دو بخش تقسیم کرده و رابطه فرزندان با یکدیگر را به آن افزوده‌اند.

استاد دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: آثاری که در اخلاق و سیاست به دست ما رسیده، هم بیشتر است و هم از غنای بیشتری نسبت به مباحث تدبیر منزل برخوردار است؛ در جهان اسلام نوعی بدبینی نسبت به فلسفه وجود داشت و کسی چون غزالی تهافت الفلاسفه را نوشت و دیگران را در چند بحث به تکفیر متهم کرد و در ۱۷ موضوع هم شبهه تکفیر ایجاد کرد و جالب اینکه هیچکدام از نقدهای غزالی، نسبت به اخلاق نیست.

جوادی اظهار کرد: غزالی گفته در فلسفه یونان جز اخلاق حرف درست و حسابی وجود ندارد؛ این اعتراف بزرگی از سوی عالمی سنی است که در اخلاق، حرف برای گفتن دارد و جزء مشهورترین عالمان اخلاق است. او می‌گوید من شک دارم یونانیان این مباحث را از خودشان بیان کرده باشند بلکه از انبیایی گرفته‌اند که ما اسم آنها را نمی‌دانیم.

استاد دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه فیض کاشانی مبانی بحث اخلاقی خود را از  احیاءالعلوم غزالی گرفته است، ادامه داد: در آثار غزالی نقد کلی نسبت به اخلاق یونان وجود ندارد و نقدهای او جزئی است؛ البته کانت معتقد بود که اخلاق ارسطو فرو خواهد ریخت و منطق او باقی می‌ماند ولی این برداشت کانت اشتباه درآمد و منطق ارسطو ضربه خورد و آنچه مجددا احیاء شد، همین بحث اخلاقی بود.

جوادی بیان کرد: ابن سینا در کتاب قانون گفته است وقتی من صحبت از حکمت عملی و تدبیر منزل می‌کنم، با حکمت عملی به عنوان ملکه نفسانی تفاوت دارد؛ پس یک حکمت عملی به عنوان دانش داریم که زیرمجموعه عقل نظری است زیرا دانش است و دیگری همان حکمت عملی؛ من معتقدم اخلاق معرفت و بحث نظری، دارای صدق و کذب است و تدبیر منزل هم همین است و خوب زیستن و سعادتمند شدن مهمترین موضوعات این تدبیر هستند.

جامعه صرفا با افراد خوب، خوب نمی‌شود

وی اضافه کرد: ممکن است برخی بگویند اگر افراد خوب شوند، جامعه هم خوب خواهد شد ولی جامعه برای خود هویت متفاوتی دارد و اگر افراد خوبی هم وارد جامعه‌ای با ساختارها و نهادها و قوانینی که خوب نیستند، بشوند، معلوم نیست آن جامعه خوب شود.

جوادی با بیان اینکه حکمت عملی، دانش و اخلاق، قوانین حیات انسانی است، تصریح کرد: ارسطو بر دو موضوع مهارت‌های تکنیکی مانند خیاطی و معماری و … و راه تغییر یافتن و خوب زیستن تأکید دارد؛ بنابراین پژوهش ما در اخلاق باید دو جنبه داشته باشد؛ یکی نظری و علمی که همان فلسفه است و دیگری نقشه ریختن و طراحی داشتن؛ الان خیلی‌ها می‌گویند که سیاستمداران و خود ما مباحث اخلاقی را می‌دانیم ولی چرا جامعه ما اصلاح نمی‌شود، زیرا تدبیر و نقشه راه نداریم.

وی افزود: در حوزه تدبیر منزل از دو جهت ضعیف هستیم، در مباحث نظری اخلاق و سیاست از سوی حکما کار زیادی صورت گرفته است ولی در بخش عملی ضعیف هستیم و کلی‌گویی داریم؛ الان نیازمند مباحثی هستیم که نشان دهد برای جامعه‌ ما که گرفتار مشکلات اقتصادی زیادی است، چگونه می‌توان تغییر اخلاقی ایجاد کرد چون این جامعه با جامعه‌ای که این مشکلات را ندارد، فرق دارد.

جوادی با بیان اینکه در گذشته مباحث تدبیر منزل دارای خطاهای زیادی بوده زیرا برده‌داری و حاکمیت مرد در آن وجود داشته است، تأکید کرد: باید بازنگری عقلانی مبتنی بر شرع در مباحث تدبیر منزل صورت بگیرد زیرا ما معتقدیم که بین عقل و شرع تفاوتی وجود ندارد؛ امام رضا(ع) فرمودند که اگر مردم خوبی‌های سخنان ما را بفهمند از ما تبعیت می‌کنند و ایکهن خوبیها شامل مباحث تدبیر خانواده هم می‌شود.

عواقب نادرست غیرواقعی دانستن اخلاق

وی با تأکید بر اینکه نباید ماهیت علمی اخلاق را نادیده بگیریم، اضافه کرد: برخی فلاسفه غرب گفته‌اند که اخلاق واقعیتی ندارد؛ وقتی این طور بنگریم، نقشه راه هم نخواهیم داشت لذا اخلاق، سلیقه‌ای می‌شود و این اتفاق در سیاست و خانواده در غرب رخ داده است؛ خانواده در غرب به عنوان نهاد جدا دیده نمی‌شود، در حالی که ارسطو می‌گوید اگر کسی دوستی و عدالت را در خانواده فرانگیرد، در جامعه هم نخواهد توانست یاد بگیرد و پیاده کند؛ بنابراین پژوهش‌های ما باید معطوف به این موضوعات شود.

جوادی با بیان اینکه برخی با پشتوانه دین و با استفاده از فرمایشات علامه طباطبایی و بحث اعتباریات اخلاق، مبانی را زیر سؤال می‌برند، تأکید کرد: مرحوم شهید مطهری این نوع نگاه به علامه را زیر سؤال برده و تأکید می‌کند که مجموعه زندگی و منش و نظرات علامه به هیچ وجه مؤید این موضوع نیست.

وی اضافه کرد: در پژوهشکده زن و خانواده باید در مورد رابطه زن و خانواده، مرد و فرزندان و خانواده کارهای تحقیقی جدی بیشتری انجام شود. ما در بحث تدبیر منزل مانند فلسفه تشکیل خانواده و… تحقیق زیادی لازم داریم؛ مثلا غزالی فلسفه آن را زاد و ولد می‌داند ولی آیا این با نگاه اسلام سازگار است؟