حال کرسی‌های نظریه‌پردازی خوب نیست/ ایده تعامل حوزه و دانشگاه به کجا رسید؟
مبلغ/ محمدعلی غمامی، مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس در نشست علمی «بررسی مناسبات فرهنگی دو نهاد حوزه و دانشگاه» گفت: امروز نظام آموزشی کشور در اختیار دانشگاه است و دانشگاه هم در موضع قدرت است به همین دلیل اعتنایی به تعامل با حوزه ندارد، ضمن اینکه ایده تعامل، کارآیی لازم را ندارد بنابراین باید ایده وحدت را روی میز قرار دهیم.
به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، محمدعلی غمامی، مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس، در نشست علمی «بررسی مناسبات فرهنگی دو نهاد حوزه و دانشگاه، راهی به سوی تعامل»، که از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و به صورت مجازی برگزار شد با اشاره به دو تئوری تعامل حوزه و دانشگاه و وحدت حوزه و دانشگاه، گفت: نقطه کانونی فرهنگ که روی مناسبات حوزه و دانشگاه مؤثر است وابسته به معنایی است که ما از این دو لفظ برداشت می‌کنیم، یعنی ما ابتدا باید روشن کنیم که قصد داریم از تعامل حرف بزنیم و یا وحدت؟ بنابراین باید مفهوم‌شناسی مناسبی از آن ارائه دهیم.
وی با بیان اینکه این دو دکترین؛ وحدت یا تعامل محیط‌های علمی در مناسبات جهانی هم حضور دارد، افزود: یونیورسیتی یا اونیورسیتی تاریخ فوق‌العاده مهمی دارد، و واژه‌ای تاریخی و دارای عمق تمدنی است. این واژه از سه بخش یونی، ورس و ایتی تشکیل شده و معنای آن، ایجاد حالت یکپارچگی و وحدت است، دانشگاه‌های مدرن از قرن ۱۱ و ۱۲ شروع شدند ولی دعوای اصلی، مقابله دانشگاه با کلیسا نبود بلکه دعوا در غرب بر سر یونیورسیته و کالج بوده است.
مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس اضافه کرد: فرق کالج و یونیورسیتی هم این بوده که در کالج، دانشجویان آزاد به جای اینکه خود را در معرض گزینش استادان قرار دهند اتحادیه‌هایی شکل دادند که استادان را گزینش می‌کرد. پس چیزی که ایده وحدت را شکل می‌دهد از دانشجویان بلونیا و پاریس شروع و وارد اروپای مرکزی در برلین می‌شود و کسانی مانند گادامر و هابرماس و… هم دنبال ایده حالت یگانگی و یونیورسیته رفتند و حتی برای تحقق آن نزاع و دعوا کردند.
مخالفت فلاسفه غربی با تخصصی‌شدن علوم
غمامی با بیان اینکه ایده دانشگاه این بوده که باید دانشکده‌های مختلف در کنار هم باشند یعنی نباید مؤسسات آموزشی حاشیه‌ای که حوزه خاصی از علم را آموزش می‌دهند جای دانشگاه و دانشکده را بگیرند، تاکید کرد: فلاسفه بزرگ اروپا پشت این ایده ماندند تا یونیورسیتی باقی بماند؛ گادامر ایده دانشگاه، دیروز، امروز و فردا را بحث کرده و گفته است ما اگر از یگانگی دفاع نکنیم دچار بیگانگی و رکود دانش خواهیم شد، بنابراین باید یگانگی در سطوح مختلف دانشگاه شکل بگیرد.
مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس اظهار کرد: وی سه سطح یگانگی استاد و دانشجو، دانشجو و جامعه و یگانگی علوم را طرح کرده و معتقد است باید این سه سطح در دانشگاه رخ دهد تا ما دانشگاه داشته باشیم. یاسپرس در کتاب ایده دانشگاه بحث کرده است که اگر ما دانش می‌خواهیم مستلزم آگاهی از کل دانش است یعنی نباید طوری باشد که عده‌ای دانش فقهی و حکمی و برخی دانش فلسفی و… تولید کنند و اینها باید یگانه شوند.
وی تاکید کرد: این حرف وی واقعا سخنی جدی است و جای تامل دارد چون جلوی تخصصی و فوق تخصصی شدن دانشگاه می‌ایستد؛ او معتقد است که تخصصی‌شدن، دانشگاه را قربانی خواهد کرد کما اینکه جدایی حوزه و دانشگاه این بلا را بر سر دانش در ایران آورده است.
غمامی بیان کرد: جهان اسلام با تشکیل مراکزی چون جامع الازهر و جوامع دیگر خیلی پیشتر از غرب، به این مفهوم پرداخت، یعنی ایده یونیورسیته زودتر از غرب در جهان اسلام و در دوره فاطمیون شکل گرفت و بر این مسئله تاکید شد که نهاد دانش باید یکپارچه باشد و جداشدن و تخصصی‌شدن ساختاری آن بحران ایجاد خواهد کرد.
وی با بیان اینکه حتی این موضوع باید در مقیاس جهانی و نه منطقه‌ای و ملی رخ دهد، تصریح کرد: به خاطر ناتوانی ما در اجرای پروژه شهید مفتح و شهید مطهری در وحدت حوزه و دانشگاه، دنبال ایده تعامل رفته و بی خیال ایده یگانگی شده‌ایم و دقیقا بحران‌های تقابل، به حاشیه رفتن و رکود دانش برای ما ایجاد شده است.
مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس با بیان اینکه ما برای ایجاد تعامل باید وجه مشترک ایجاد کنیم، اظهار کرد: البته چند ایده در این عرصه مطرح است از جمله؛ دانشگاه برای دین، دانشگاه برای حقیقت، دانشگاه برای تجارت و دانشگاه برای دولت؛ حوزه برای ایجاد ایده نخست تلاش می‌کند و دانشگاه روی ایده‌های دیگر بنابراین حوزه و دانشگاه از جهت ایده کاملا با هم در تنازع هستند. بنابراین ابتدا باید انگیزه مشترک بین این دو نهاد ایجاد کنیم، البته مراد من این نیست که در ساختار سیاسی کشور به سمت وحدت ساختاری و سیاسی برویم یعنی دنبال این نیستیم که حوزه را ذیل وزارت علوم و دانشگاه را ذیل حوزه تعریف کنیم.
غمامی اضافه کرد: یکی از چالش‌های ما در این مسئله این است که ما غیر از اینکه باید دعوای حوزه و دانشگاه را رفع کنیم باید دعوای مؤسسات حاشیه‌ای با این دو نهاد را هم حل کنیم، زیرا هر دو نهاد منشا مالی متفاوتی دارند و مؤسسات و مراکز میانی مانند دانشگاه باقرالعلوم نمی‌داند از حوزه باید تامین مالی شود یا وزارت علوم ضمن اینکه از لحاظ فرهنگی سبک زندگی طلبگی و دانشجویی با هم خیلی فرق دارند و مدرک دانشگاه و حوزه از جهت اجتماعی کاملا تفاوت دارند.
وی گفت: حوزه تلاش کرده تا در بحث مدرک، معادل‌سازی کند و خیلی اوقات، دانشگاه هم آن را قبول نمی‌کند. حتی در مقیاس هویت هم فصل مشترکی بین این دو نهاد حس نمی‌شود یعنی به صورت عادی کسی از دانشگاه به حوزه و از حوزه به دانشگاه نمی‌رود تا تعاملی علمی را شکل دهد.
وضع کرسی‌های نظریه‌پردازی خوب نیست
مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه داد: یکی از میدان‌هایی که سعی کردیم دانشگاهیان و حوزویان را گردهم آوریم برپایی کرسی‌های علمی و نظریه‌پردازی بود، پیشنهاد این کار را حوزویان دادند ولی عملا در دانشگاه ایجاد شد و جالب اینکه بیشتر اعضای این کرسی‌ها حوزویان بودند ولی امروز متاسفانه به شدت در رکود قرار دارد و در این طرح شکست خورده‌ایم.
غمامی تاکید کرد: هرقدر جلو رفته‌ایم ایده تعامل، کارآیی لازم را نداشته است و ایده وحدت هم که کاملا رها شده است؛ بنده معتقدم همچنان ایده وحدت باید روی میز حوزه و دانشگاه قرار بگیرد؛ البته این وحدت ابعاد مختلفی دارد؛ وحدت سیاسی و ساختاری، وحدت زمانی و مکانی و … که در ایده یونیورسیتی مهم بوده است؛ وحدت روشی و نظری هم بعد دیگری از وحدت است. بعد دیگر، وحدت، عملی و اجتماعی است زیرا در بحران‌های اجتماعی، دانشگاه و حوزه ساکت است و فقط سخنان کلی می‌گویند در حالی که باید هر دو یک بحران اجتماعی را به عنوان یک عمل مشترک تعریف کنند.
غمامی تاکید کرد: در غرب همه فلاسفه پشت سر نظریه وحدت قرار دارند به همین دلیل، دانشگاه همچنان در طول قرون باقی مانده و نهادهای حاشیه‌ای جایگاه یونیورسیته را نگرفته‌اند ولی در ایران همه متفکران و استادان پشت ایده وحدت را خالی کرده‌اند. بنده البته بر وحدت ساختاری و سیاسی تاکید ندارم و بیشتر بر وحدت زمانی و نظری و روشی تاکید دارم، مثلا در بحث کرونا دیدیم که حوزه و دانشگاه وارد شدند ولی حوزه اپوزیسیون در درمان کرونا شد و روبروی دانشگاه ایستاد چون اساسا روش‌های مختلفی داشتند.
ایده وحدت را روی میز قرار دهیم
وی با تاکید بر این نکته که برای وحدت می‌توانیم از دو راهبرد استفاده کنیم، گفت: اول تشکیل اتحادیه‌ای استادی و دوم، اتحادیه‌های دانشجویی؛ معتقدم که ما باید بر روی محور دانشجویی کار کنیم البته استاد دانشگاه هم می‌تواند در مقام دانشجو وارد این اتحادیه شود و از ظرفیت سایر استادان هم بهره ببرد تا وحدت عملی، اجتماعی، زمانی و نظری ایجاد شود.
غمامی بیان کرد: امروز نظام آموزشی کشور در اختیار دانشگاه است و دانشگاه در موضع قدرت است به همین دلیل اعتنایی به تعامل با حوزه ندارد و حوزه را کوچکتر از آن می‌داند که بخواهد تعامل کند، دولت هم از دانشگاه دفاع می‌کند.
مدیر آموزش عالی مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: در مسئله کرونا دیدیم، حوزه نه به جهت عمق معرفتی بلکه چینش سیاسی و قدرت در سطح بسیار پایین است. دریافتی استاد دانشگاه بسیار بیشتر از استاد حوزه است و امکانات دانشجو هم بیشتر است، بنابراین خیلی نمی‌توان روی تعامل حساب باز کرد و این ایده را نافرجام می‌دانم به همین دلیل باید روی ایده وحدت کار کنیم.