جامعه‌سازی امام موسی صدر با فقرزدایی در جنوب لبنان
مبلغ/ عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) اظهار کرد: امام موسی صدر، جامعه شیعی را در جنوب لبنان احیاء و فقرزدایی را در آنجا بنیانگذاری کردند. حتی نحوه قالیبافی، چای‌کاری و… را به آنجا انتقال دادند و در واقع اینگونه جامعه سازی و نظام‌سازی کردند.
به گزارش «مبلغ» به نقل از ایکنا، دوره عدالت اجتماعی، از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد.
عادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در این دوره با موضوع «عدالت در اندیشه امام موسی صدر» به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:
امام موسی صدر یک فقیه جامعه‌ساز است و کاری که در جامعه سازی و جامعه‌پردازی در جنوب لبنان انجام داد مؤید این موضوع است. امروزه نتیجه آن را در شکل‌گیری محور مقاومت و حزب‌الله لبنان می‌بینیم. این بسیار منحصر به فرد است و به همین دلیل باید تجربه عملی که اتفاق افتاده را بازخوانی کنیم. از منظر عدالت هم ما با کسی مواجه هستیم که فهرستی از برنامه‌های عملی و جامعه‌سازانه را آغاز کرده و برخی سخنان نظری و معرفتی برای ما به جا گذاشته است اما جای آن در مطالعات اندیشه‌ای ما بسیار خالی است.
اقدامات شیخ شرف‌الدین در جنوب لبنان
جنوب لبنان محیطی خاص است که قلب تشیع به جهت معرفتی در آنجا تپیده و بسیاری از علمای بزرگ ما از جنوب لبنان بوده‌اند و برخی دیگر از علما را وقتی ریشه‌یابی می‌کنیم از جنوب لبنان به ایران و عراق مهاجرت کرده‌اند. حرکت‌های عثمانی‌ها از داعشی‌ها چند برابر بیشتر بود و در راستای ریشه کنی جامعه شیعی بسیار تلاش کردند. پس از عثمانی، آن منطقه به دست اروپایی‌ها همانند فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها می‌افتد. در دوره معاصر مرحوم سیدعبدالحسین شرف‌الدین که از انسان‌های بزرگ در میان شیعیان است حرکت‌های اجتماعی و بازسازی شخصیتی انسان‌ها را آغاز میکند.
معروف است که حضرت امام خمینی(ره) برای شهادت فرزندشان مصطفی، درس خود را تعطیل نکردند اما درس خود را برای وفات مرحوم شرف‌الدین تعطیل کردند. به نحو بسیار معجزه‌آوری، مرحوم شرف‌الدین در پایان عمر خود سراغ جوانی می‌روند که از خاندان شرف‌الدین نبود و ایشان را به عنوان شاگرد و جانشین خود انتخاب می‌کنند که این شخصیت که همان امام موسی صدر است و شروع به اقداماتی از جنس جامعه‌سازی میکند.
مرحوم شرف‌الدین نیز اقداماتی برای فقرزدایی، آموزش و تربیت فرزندان شیعی و دختران و پسران انجام داده بود. البته جامعه شیعی در لبنان آن موقع همانند شرایط کنونی نبود بلکه در بدترین شرایط قرار داشت و در دست دو طایفه قلدر بود و وقتی می‌گفتند که می‌خواهیم همانند اهل سنت یا مسیحیان دارای مدرسه باشیم به آنها پاسخ می‌دادند؛ سواد می‌خواهید چه کار؟
آنها در حضیض محرومیت و فقر نگهداری می‌شدند اما ورود امام موسی صدر در ادامه فعالیت‌های مرحوم شرف‌الدین و تأسیس حرکت المحرومین است.
دلایل ایجاد حرکت المحرومین
امام موسی صدر از معدود کسانی بوده که قبل از انقلاب اسلامی، علاقه به مطالعات اقتصادی داشته و در دانشگاه تهران در این رشته تحصیل کرده است. وی مؤسس مجله «مکتب اسلام» است که از معدود مجلات پژوهشی در حوزه علمیه بوده و در واقع ژورنالیسم علمی را در حوزه علمیه پایه‌گذاری می‌کنند. ایشان در یک ماه که به لبنان رفتند، مطالعه میدانی از جامعه‌سازی در لبنان داشتند و سپس به سمت حرکت المحرومین رفتند.
ایشان جامعه شیعی را در جنوب لبنان احیا و فقرزدایی را در آنجا بنیانگذاری کردند. حتی نحوه قالیبافی، چای‌کاری و… را به آنجا انتقال دادند و در واقع اینگونه جامعه‌سازی و نظام‌سازی کردند. امام موسی صدر، یک نخبه تشکیلات‌ساز است و حرف و عمل ایشان در این زمینه بسیار گسترده است. با مسیری که طی میکند به این نتیجه میرسد که باید نهادسازی‌های کلان‌تری ایجاد شود لذا مجلس اعلای شیعی را تأسیس میکند که البته با مجلس کنونی که ما داریم متفاوت است بلکه منظور یک تشکل است.
در جنوب لبنان، مسیحیان و اهل تسنن برای خودشان نهادهایی داشتند که در تعیین سیاستگذاری‌های کلان حکومتی مؤثر بودند اما شیعیان چنین نهادی نداشتند لذا مجلس اعلای شیعه، در راستای حرکت‌های عدالت‌ورزانه امام موسی صدر تأسیس شد که البته حرف‌ها، شعار‌ها و اقدامات ایشان نه صرفا برای شیعیان بلکه برای کل بشریت است.
ارائه آمار سرمایه انسانی شیعیان به دولت لبنان
وی شروع به گفت‌وگو با دولت میکند و آمارهای سرمایه‌های انسانی در جنوب لبنان را به دولت می‌دهد و می‌گوید که شما همه بودجه را برای شمال لبنان صرف می‌کنید. با افزایش حملات اسرائیل و تلاش برای اینکه لبنان بعد از فلسطین که تبدیل به صهیونیسم یهودی شده به پایگاه صهیونیسم مسیحی تبدیل شود، امام موسی صدر می‌فرمایند حرکت المحرومین باید دارای شاخه نظامی باشد لذا «أفواج مقاومت لبنان» یا جنبش امل را تأسیس میکند که واقعا معجزه‌وار است و شهید چمران هم در این عرصه به ایشان کمک کرد در حالیکه بسیاری معتقد بودند شما نمی‌توانید در مقابل اسرائیل که شش کشور عربی را شکست داد مقاومت کنید اما بعداً مشخص شد که کمک و یاری الهی چقدر می‌تواند محقق شود.
امام موسی صدر، توسعه سرمایه انسانی را همواره مد نظر داشتند و مهم‌ترین هدف ایشان توسعه شیعه لگد خورده لبنانی است. ایشان همچنین تأکید زیادی بر فعالیت‌های اقتصادی و کارآفرینی زنان دارند. امام موسی صدر اقدام به کارآفرینی خُرد می‌کنند که راهی برای پایان دادن به آسیب‌های اجتماعی است. این موضوعی است که مقام معظم رهبری نیز بر آن تأکید دارند چراکه نقش مؤثری در عدالت اجتماعی دارد اما متأسفانه هنوز در کشورمان توجه چندانی به آن نداشته‌ایم.
شخصیت ویژه امام موسی صدر در حوزه نظری
در حوزه نظری هم امام موسی صدر شخصیت ویژه‌ای است و حیف است که وی را نشناسیم. ایشان تأکیداتی در باب اندیشه اسلامی برای عدالت دارد که چه بسا در جاهای دیگر هم شنیده باشید اما با نوع روایتی که از اندیشه اسلامی دارد، یک منظومه معرفتی برای مبادی عدالت می‌سازد که می‌توان با آن نظام‌سازی کرد. سؤال این است که سیستم عاملِ امام موسی صدر، با دیگران چه فرقی میکند که همان فقه، کلام و قرآن که خوانده از وی یک امام ساخته و صرفاً یک مرجع تقلید نبوده است.
اسلام‌شناسی امام موسی صدر، را که بررسی می‌کنیم به این نتیجه می‌‌رسیم که وی همانند یک سیستم عامل است که بسیاری از روایت‌هایی که در پای منبرها در باب مسائل قرآنی و اسلامی گفته می‌شود را به گونه‌ای دیگر معرفی میکند که می‌توانیم اسم آن را اسلامِ اجتماعی یا جامعه‌ساز بنامیم. وقتی وی از مبانی عدالت صحبت میکند شاهد سخنان ارزشمند و بی‌بدیلی هستیم. ورودهای ساده‌ای به مقوله عدالت دارد اما بسیار قابل تأمل است.
تأکید بر عدالت فرآیندی
امام موسی صدر قائل است که خداوند عادل است و جهان هستی مبتنی بر عدالت است چون مخلوق خداست و چون جهانِ هستی، مبتنی بر عدالت است بنابراین ما انسان‌ها باید عادل باشیم و عادلانه رفتار کنیم. در قرآن کریم آمده است که وقتی خداوند می‌خواهد ما را به عدالت اسلامی توصیه کند می‌گوید آسمان‌ها را بر اساس میزان آفریدیم. امام موسی صدر نیز بر پیوستن انسان به کاروان هستی تأکید دارد. ایشان حتی آیات خمس و زکات در قرآن را استخراج میکند و نتیجه می‌گیرد که هدف اصلی آنها فقرزدایی بوده است.
نکته جالبی که امام موسی صدر بر آن تأکید کرده عدالت فرآیندی است و وقتی از نظام‌سازی ایشان صحبت می‌کنیم منظور ما همین است. وی معتقد است توزیع فرآیندی منابع اقتصادی، پایه عدالت است. قلب عدالت از منظر ایشان در عدالت فرآیندی می‌تپد. وی می گوید در فرآیند خلق ارزش، سؤال اینجاست که محصول به وجود آمده متعلق به چه کسی است؟ و مثلاً اگر با تلاش عده‌ای کارگر، کشاورز، صاحب ابزار تولید و … صد خروار گندم به دست آمده باشد باید چگونه آن را توزیع کنیم؟ پاسخ وی این است که آنجا که ناشی از مولدیت اینهاست به هرکس به اندازه مولدیت وی میرسد و این همان «عطاء کل ذی‌حق حقه» است.
در نهایت امام موسی صدر توسط قذافی ربوده می‌شود و انقلاب اسلامی شش ماه بعد به پیروزی میرسد و بسیاری از اعضای جنبش امل به ایران می‌آیند و حتی در ستاد جنگ‌های نامنظم در کنار شهید چمران می‌جنگند.