مسجد عبدالنبی نوری؛ مسجدی بدون مناره از یادگارهای عهد قاجار

به گزارش «مبلغ» به نقل از شبستان، شیخ عبدالنبی نوری شیخی است از دیار مازندران؛ شیخ عبدالنبی نوری اهل روستای سراسب از توابع بخش بلده نور بود که تحصیلات اولیه خود را درروستای محل تولد و روستای یالرود بلده زیر نظراستادانی مانند علامه محمد تقی نوری گذرانید و بعدها به آمل و بابل روانه شد. شیخ عبدالنبی نوری برای ادامه تحصیلات حوزوی به نجف اشرف عازم و بنا به دعوت مردم از شیخ عبدالنبی نوری از نجف اشرف به تهران آمده و در چهارراه سرچشمه ساکن شدند و در سال ۱۳۰۳ هجری قمری به کمک خیرینی به نامهای «محمد رحیم خان شام بیاتی» و «حبیب الله خان شام بیاتی» احداث ”مسجد شیخ عبدالنبی نوری” را شروع و پس از سال تلاش در سال ۱۳۰۶ هجری قمری بنای مسجد به همت برداران شام بیاتی و همیاری حاج شیخ عبدالنبی نوری به پایان رسید.

برخی از منابع به علت تشابه اسمی ایشان با “شیخ فضل الله نوری” شیخ عبدالنبی نوری را از فرزندان ایشان می دانستند که اشتباه بوده و ایشان با شیخ فضل الله هم دوره بود و همچنین در خصوص مشروطه هم با ایشان هم نظر بودند که به همین سبب مورد لطف مشروطه خواهان قرارگرفته و حتی منزل وی که در سرچشمه تهران بود و نزدیک میدان بهارستان و مجلس، سنگ باران شد.  شیخ عبدالنبی نوری تا زمان وفات دراین مسجد امام جماعتی آن را عهده دار بودند وبعد از فوت شیخ عبدالنبی نوری فرزند شان شیخ بهاالدین (داماد آیت الله بهبهانی) در این مسجد اقامه نمازمی کردند.

شیخ عبدالنبی نوری درسال ۱۳۴۴هجری قمری درگذشت و درجوار مقبره ناصرالدین شاه در حرم شاه عبدالعظیم حسنی مدفون شدند.««محمد رحیم خان شام بیاتی» و «حبیب الله خان شام بیاتی» از بانیان و خیرین شهره که در ساخت مسجد شیخ عبدالنبی نوری پیشقدم بودند نیز در صحن اصلی حرم شاه عبدالعظیم حسنی آرام گرفته اند.

مسجد شیخ عبدالنبی نوری در تهران خیابان مصطفی خمینی (سیروس سابق)، بعد از چهار راه سرچشمه، حد فاصل بن بست علیزاده کمیلی و کوچه شهید ناصر فیروز کوهی واقع شده است.

این مسجد در اواخر قاجار و توسط محمد رحیم خان شام بیاتی و حبیب الله خان شام بیاتی و جمعی دیگر از خیرین بنا شد.

مسجد شیخ عبدالنبی نوری در زمینی به مساحت حدود ۶۰۰ مترمربع توسط معماران؛ عبدالله معمار باشی و استاد علی محمد کاشی پز اصفهانی بنا شد که ۴۰۰ مترمربع آن شبستان و ۲۰۰ متر آن به مربوط به صحن آن است، مسجد شیخ عبدالنبی نوری دارای پلان مربع و بدون ایوان بوده که بر روی محور قبله چرخیده است. مسجد شیخ عبدالله نوری با آجر سرخ رنگ نما کاری شده است البته متاسفانه در سالهای اخیر برخی از آجرکاری ها با سیمان اندود شده است  و آجر کاری های سر در واحدهای تجاری  بسیار زیبا و دیدنی است.

عمارت مسجد شیخ عبدالنی نوری دارای سه ورودی است، ورودی اول دربی چوبی است، از کوچه شمالی (کمیلی) به شبستان زنانه که در حال حاضر بسته است  و محل ورودی بانوان از درب اصلی امکان پذیر است. ورودی اصلی چهار پله پایین تر از سطح پیاده رو در خیابان  حاج مصطفی خمینی قرار دارد که وارد حیاط مسجد می شود. سردر ورودی با آیات ۳۵ سوره نور با خط ثلث سفید رنگ روی زمینه لاجوردی (به عرض ۴۰ سانتی متر) مزین شده و بالای در فلزی که با طرح دربهای چوبی قدیم که رنگ سبز بر روی آن پاشیده شده است کتیبه ای کاشی کاری شده به ابعاد ۳۰ در ۵۰ سانتی متر با میخ های کهنه و زنگ زده به درب متصل شده است.

محراب مسجد شیخ عبدالنبی نوری کاملا جدا از شبستان و در ضلع جنوبی حیاط ساخته شده است. محراب به صورت شمسه شش پر که با دو پاباریک تا ارتفاع یک متری پایین آمده تزئین شده است.

سقف شبستان ها از داخل گنبدی است این نیم گنبد از بالا با نیمه شمسه هشت پر و چهار پاباریک لاجوردی رنگ تا ارتفاع دو پنجاه سانتی پایین آمده، شبستان دارای یک قسمت شاه نشین است که مختصری کاشی کاری شده و زنانه و مردانه آن بوسیله برزنت جدا شده است.می گویند تا سال ۱۳۸۰ منبری چوبی در شبستان مسجد وجود داشته که در آن سالها به علت کهنگی، منبری جدید در مسجد کار گذاشته شده است.

مسجد شیخ عبدالنبی نوری فاقد مناره  است. در بیرون مسجد شیخ عبدالنبی نوری کنار ورودی اصلی سقاخانه ای وجود دارد که حائز اهمیت است. معماری سقاخانه دارای ۳ قسمت است ؛ قسمت گنبدی شکلی که دارای فرورفتگی در دیوار است. این قسمت در گذشته کاشی کاری بوده است. در قسمت بالای گنبد، شمسه ۱۲ پر زرد رنگی دیده می شود که با ۴ پاباریک به طول ۱ متر امتداد یافته و به کف سنگی سقاخانه ختم شده است.

کف سقاخانه مسجد شیخ عبدالنبی نوری سنگی است. کتیبه سنگی طوسی رنگی که در درون قاب حجاری شده است و روی آن نوشته شده است:

«وقف موبد شرعی نمودند سنگ سقاخانه و لوازم آنرا حاج حسنعلی رزازه کربلایی حیدر عاشقان حضرت سید الشهدا شهر رجب ۱۳۴۷.»