پیامدهای روانی بی‌توجهی به بازی‌های کودکانه
مبلغ/ بازی یکی از راهکارهای خوب برای برقرای ارتباط میان والدین و کودک است و نقش تربیتی و درمانی دارد، به همین دلیل بازی درمانی، رواج یافته است. روانشناسان با توجه به نقاشی کودک، حجمی که با استفاده از گِل درست کرده و … متوجه وضعیت روانی و اجتماعی او می‌شود.
به گزارش «مبلغ» به نقل از ایرناپلاس، فرهنگ برقرای ارتباط با کودک به وسیله بازی، سال‌هاست که در ایران وجود دارد. عروسک‌های دست‌ساز و بازی‌های گروهی هر منطقه، بخشی از سبک زندگی آنها و این روزها جزو جاذبه‌های گردشگری است. با پیشرفت تکنولوژی بازی‌های رایانه‌ای وارد زندگی کودکان و بزرگسالان شده و بخشی از زمان بازی را که در کوچه و خیابان می‌گذشت، به خود اختصاص داده است.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اعلام کرده برترین بازی‌های رایانه‌ای پنجمین جشنواره بازی‌های جدی بنیاد بازی‌های رایانه‌ای را داوری و حمایت مالی می‌کند.
به گزارش روابط عمومی کانون پرورش فکری، این موسسه از بازی‌های برگزیده مرتبط با حوزه کودک و نوجوان در «جشنواره بازی‌های جدی بنیاد بازی‌های رایانه‌ای» در سال ۱۴۰۰ در مجموع تا سقف ۱۵۰ میلیون ریال جایزه نقدی قدردانی می‌کند. همچنین اعلام شده، بازی‌های رایانه‌ای برگزیده این رویداد در اولویت تولید کانون پرورش فکری قرار می‌گیرد.
محمد صائبی کارشناس برنامه‌ریزی فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس، درباره نقش بازی‌های رومیزی و بازی‌های گروهی در پرورش فکر و استعداد کودکان و همچنین در بهبود برقراری ارتباط مادر و پدر با کودکان توضیح داد.
آیا آنطور که باید به بازی‌های رومیزی و بازی‌های سنتی توجه و درباره آنها آگاه‌سازی انجام شده‌است؟
صائبی: در شرایط همه‌گیری کرونا فرصتی پیش آمده که خانواده‌ها زمان بیشتری را با کودکان خود سپری کنند. آنها می‌توانند در این فرصت که به آن «تمرین زندگی» می‌گوییم، از ابزارهای مختلف اسباب‌بازی که برای سنین مختلف طراحی شده، استفاده کنند.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در توسعه، ترویج و معرفی اسباب‌بازی‌ها برای کودکان هم‌سن و بازی‌های دورهمی که با خانواده انجام می‌شود، اقدامات خوبی انجام داده اما همواره درباره تهیه اسباب‌بازی برای کودکان نکته‌ای وجود دارد، زیرا پیش از این ممکن بود در سبد خانواده‌ها جایگاهی به اسباب‌بازی اختصاص داده شود اما به دلیل افزایش قیمت و اینکه تولیدکننده هم باید سود خود را از فروش آن ببرد، جایگاه اسباب‌بازی در سبد خانواده نسبت به زمان پیش از همه‌گیری کم‌رنگ‌تر شد.
کانون تلاش دارد تا اسباب‌بازی فقط وسیله سرگرم کردن خانواده نباشد؛ کانون پرورش فکری بازی‌هایی را ترویج کرده است که خانواده‌ها می‌توانند با کمترین هزینه در کنار هم باشند و افراد با استفاده از وسیله‌هایی که در منزلشان پیدا می‌شود، سرگرمی را در کنار خود و خانواده‌شان انجام بدهند و شاید هزینه خاصی هم نداشته باشد.
باید توجه داشت، جایی که به تربیت خانواده اهمیت بدهیم و اسباب‌بازی را به عنوان ابزاری برای تربیت خانواده در نظر بگیریم، موفق خواهیم بود؛ اما اگر بخواهیم اسباب‌بازی را برای رفع تکلیف و گذراندن زمان، در نظر بگیریم، هیچ وقت این وسیله در خانواده جاری نخواهدبود.
استفاده از «بازی درمانی» در پرورش کودکان
استفاده از اسباب‌بازی در خانواده چه نقش تربیتی می‌تواند داشته باشد؟
صائبی: زمانی بود که کودکان از مشاوره به عنوان درمان استفاده می‌کردند، اما این روزها «بازی درمانی» جزء موضوعاتی شده که خانواده‌ها از آن استفاده و اعلام می‌کنند که اگر با کودک بازی کنید، اگر کودک وسیله‌ای را لمس کند یا اگر بازی فکری را با کودک انجام دهید، کودک بهتر می‌تواند فکر کند، درس بخواند یا در حوزه جامعه تصمیم‌گیری کند.
یکی از نکاتی که در بازی‌های داخلی یا خارجیِ مورد پذیرش کانون باید رعایت شود، این است که کودکان را برای کارهای سخت‌تر آموزش دهد، یعنی با ارائه راهکارهای مناسب کودک را به نتیجه برساند. این یکی از مدل‌هایی است که می‌تواند به کمک اسباب‌بازی انجام شود.
زمانی زیاد به بازی‌های رایانه‌ای توجه نمی‌شد، اما در این روزها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. اگر این مساله را در فضای مجازی به صورت کلی در نظر بگیریم، ممکن است بازی یا اپلیکیشن‌هایی باشد که ایرانی‌ها و کاربران دیگر کشورها به صورت همزمان از آن استفاده می‌کنند، این روند روی سبک زندگی افراد تاثیر گذاشته است.
شاید بتوان گفت سبک زندگی بعد از همه‌گیری کرونا دچار تغییرات اساسی شده زیرا پیش از این بیان می‌شد که کودکان زیاد از فضای مجازی استفاده نکنند، اما همه‌گیری کرونا باعث فرصتی شد تا خانواده‌ها درباره این امکان دیدگاه جدیدی داشته باشند. البته در ایران در این حوزه موفق نبودیم و اگر آمار گرفته شود، می‌بینید که کودکان بیشتر با بازی‌های خارجی توانستند ارتباط بگیرند و توجه کمتری به بازی‌های ساخته شده در ایران دارند.
اقدامات خانواده‌هایی که روی تربیت کودکان حساس‌اند
گفتید برخی از خانواده‌ها به دیدگاهی رسیدند که از بازی درمانی استفاده می‌کنند. این نوع نگاه تا چه اندازه جا افتاده است؟
صائبی: چند سالی است که این اتفاق در مدارس رقم می‌خورد و قسمتی از کار آنها بحث مشاوره است. بر اساس ناهنجاری‌هایی که کودکان با آن مواجه می‌شوند، با مشاور صحبت می‌کنند. برخی از مدارس که امکانات و شاید اتاق بازی داشته باشند، از بازی درمانی استفاده می‌کنند. برخی از مدارس کودکان را به مراکز مشاوره راهنمایی می‌کنند. باید در نظر داشت، وقتی مطالبه‌ای در سطح جامعه مطرح می‌شود، ممکن است صداوسیما هم با خانواده‌ها همراهی کند.
در صدا و سیما برنامه‌ای با نام «کودک شو» پخش می‌شود. یکی از ابزارهای کودک شو، بازی درمانی است. کودکی که سن کمی دارد، با هدایت پدر یا مادرش باید بتواند مسابقه را انجام دهد و به نتیجه برساند. این بازی تلاش دارد، از لحاظ فکری، ارتباط پدر، مادر و خانواده را در این حوزه محکم کند.
همچنین در بخش‌هایی از شهرداری‌ها و برخی فروشگاه‌های خوب، اتاق کودک ساخته و تجهیز می‌شود. زمانی که بزرگ‌ترها کارهای اداری یا خرید می‌کنند، کودکان می‌توانند از بازی‌ها استفاده کنند. و در حالت عادی اگر فردی بچه داشته باشد و روی تربیت او حساس باشد، حتما با این الگو ارتباط برقرار می‌کند.
اتاق مادر و کودک محدود به تهران نیست
برای ترویج اتاق بازی و مادر و کودک در همه شهرهای ایران، چه اقداماتی انجام شده است؟
صائبی: با اداره استاندارد موضوع اتاق مادر و کودک را پیگیری می‌کنیم. در بیشتر فروشگاه‌هایی که در سطح تهران وجود دارد، از حرم شاه عبدالعظیم تا میدان آرژانتین، این دیدگاه گسترش پیدا کرده است.
اتاق مادر و کودک محدود به تهران نیست، اتاق مادر و کودک یکی از موضوعات پیوست فرهنگی مجتمع‌های تجاری است. در امور بین‌الملل موضوعی با عنوان «مسئولیت‌پذیری اجتماعی» مطرح است. در مسئولیت‌پذیری اجتماعی، ساختمانی که می‌خواهد استانداردی را کسب کند، باید نکاتی را رعایت کند که یکی از آنها داشتن اتقاق مادر و کودک است و دیگری مثلا اتاق دود است. این مسائل برای فروشگاه‌ها و مکان‌های بزرگ مورد پذیرش قرار گرفته. حتی برخی از ادارات این اتاق را برای خود تهیه کردند و مسئولی که نسبت به کودک و بازی دغدغه داشته باشد، می‌تواند روند را تسهیل کند.
برخی از این اماکن، سه قسمت دارد و مادر می‌تواند کودک را تعویض کند، در آن مکان اسباب‌بازی وجود دارد و کودک می‌تواند از آن استفاده کند؛ همچنین این امکان وجود دارد که برخی از کالاهای فرهنگی در آنجا به فروش برسد. ممکن است هر سه این اتاق‌ها یا یکی از آنها در مجتمع وجود داشته باشد یا حتی هیچ کدام موجود نباشد.
این دیدگاه چقدر در شهرهای دور از مرکز رواج پیدا کرده است؟
صائبی: موضوع ساختن مواردی مانند اتاق مادر و کودک، الزام‌آور است و مسئولان را ملزم می‌کنند که باید اتاق مادر و کودک ساخته شود. مصوبه مربوط به لزوم ساخت اتاق مادر و کودک با اعلام استانداردها، به صورت کامل جامع ابلاغ شده‌است.
غرب نسبت به بازی رومیزی توجه ویژه دارد
همه کشورها در بحران همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ هستند، مردم ما به دلیل وضعیت اقتصادی دوران سختی را پشت سر می‌گذارند. در نتیجه ممکن است خانواده‌ها کمتر به بازی توجه کنند، این روند چه پیامدهایی خواهد داشت؟
صائبی: اگر چرخی در بازار بزنید بیشتر به بازی‌های رو میزی خارجی توجه می‌شود؛ این نشان می‌دهد که غرب نسبت به بازی رومیزی پیچیدگی و توجه ویژه دارد. همچنین برخی بازی‌های خارجی بر اساس جامعه بومی‌سازی شده است. اینها همه مسائل پیچیده‌ای هستند و نمی‌گویم که ۱۰۰ درصد می‌توانیم با آنها موازی کاری کنیم یا بازی تولید کنیم.
تربیت کودکان و ارتباط اجتماعی آنها نسبت به جامعه، همسالان و خانواده با آموزش انجام می‌شود. این آموزش ممکن است در قالب آموزش مستقیم پدر، مادر، خواهر و برادر انجام شود، که در این روش کودک را برای انجام کاری راهنمایی یا او را از انجام دادن آن منع می‌کنند و در کل سبک زندگی را با حرف به کودک آموزش می‌دهد یا اینکه با روش‌های غیرمستقیم مانند بازی رومیزی یا دیگربازی‌های گروهی، کودک نسبت به موضوعات جامعه و هم‌سالانش آشنا می‌شود.
بازی یکی از راهکارهای خوب برای برقرای ارتباط میان والدین و کودک است، به همین دلیل بازی درمانی رواج پیدا کرده؛ روانشناس با توجه به نقاشی کودک، حجمی که با استفاده از گِل درست کرده و … متوجه وضعیت روانی و اجتماعی او می‌شود.
لزوم به‌روزرسانی بازی‌های قدیم
پیش از اینکه تا این اندازه بازی‌ها پیشرفته شوند و در آنها به ابعاد ذهنی کودکان توجه شود، بازی‌های سنتی وجود داشت. آیا می‌توان کودک متولد دهه ۹۰ را با بازی‌های قدیم سرگرم کرد؟
صائبی: جریان بومی و به روز کردن تفکرهای خانوادگی از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر به رویکرد جامعه توجه کنید، می‌بینید که در سیستم قدیمی بازی مانند مارپله و منچ، تغییراتی ایجاد و در آن رویکرد جدید شکل گرفته است. خانواده و کودک بعد از این تغییرات ارتباط ساده‌تری با بازی‌ها برقرار کرده‌اند. حتی بازی‌های قدیمی مانند ادابازی می‌تواند با تغییراتی برای نسل جدید، هیجان‌انگیز باشد.
هر جایی که بتوان پرورش موضوعی را با علاق و سلایق خانواده و جامعه درست عرضه کرد، تاثیرش برای خانواده‌ها و کودکان قابل مشاهده خواهد بود، اما اگر این الگو را به سبک قدیم که برای کودکان جذاب نیست، انجام دهیم، خانواده این را از ما نخواهد پذیرفت.