انیمیشن‌های ترسناک با کودکان چه می‌کند؟/تفاوت ترس در کودکان و بزرگسالان

به گزارش «مبلغ» به نقل از فارس، خیلی از والدین با تصور اینکه کودکشان مشغول دیدن کارتون های تلویزیون هستند، آسوده خاطر هستند و تصور می کنند انیمیشن ها برای کودکان نمی تواند مضر باشند. این در حالی ست که بررسی این موضوع نیاز به دقت بیشتری دارد و مسئله به همین سادگی نیست. آیا واقعا انیمیشن هایی که کودکان می بینند آسیب روحی و یا جسمی در کوتاه مدت یا دراز مدت به ایشان نمی زند؟ صرف اینکه با خیال راحت تصور کنیم کودک‌مان مشغول تماشای تلویزیون و کارتون هست، کار را برای والدین تمام می کند؟ محتوای انیمیشن‌هایی که حتی در تلویزیون پخش می شود آیا والدین را از دقت و مطالعه در خصوص آثار و تبعات تماشای‌شان باز می دارد؟

دسته‌بندی ضدفرهنگی انیمیشن‌ها

محتوای ضد فرهنگی انیمیشن ها را با می توان به چند دسته تقسیم کرد. از جمله مهم ترین دسته ها انیمیشن هایی است که در آنها اغراض سیاسی و اجتماعی نهفته است و دسته دیگری از انیمیشن ها به القا ترس و خشونت بیش از حد در کودکان پرداخته اند. مثال دسته اول را می توان در انیمیشن «استر» به ماجرای جشن ضد ایرانی پوریم یهودیان اشاره می شود، و در انیمیشن هایی مثل «کله کدو» شاهد ترویج نمادهای شیطان پرستی هستیم.

مثال دسته دوم انیمیشن‌های مثل لاک پشت های نینجا، مجموعه بیونیکل و فرار فضایی‌ها از زمین است. البته دسته‌بندی‌های دیگری هم وجود دارد ولی ما در این گزارش قصد داریم به بررسی تبعات و آسیب‌های دسته دوم می پردازیم که قصد القا تجربه خشونت و ترس در کودکان پرداخته‌ایم.

عدم قید رده سنی در برنامه های تلویزیونی مختص کودکان، موجب بروز نگرانی برخی والدین شده است. یکی از این همین والدین در سامانه فارس من خبرگزاری فارس، درخواست پیگیری این موضوع را از خبرگزاری داشته و معتقد است برخی از انیمیشن ها دارای تصاویر خشن و یا ترسناک است که برای رده سنی کودکان اصلا مناسب نیست. مخاطبان با حضور در این لینک، می‌توانند حمایت خود را از این سوژه اعلام کند.

تفاوت ترس در کودکان با بزرگسالان

ترس مانند خشم، اضطراب و غم در زمره هیجان های بهنجار است. ما با ترس، از وجود خطر آگاه می شویم و به  این دلیل می توانیم از خودمان مراقبت کنیم. البته هر کدام از این هیجان ها اگر با اتفاقی که رخ داده نامتناسب باشد منجربه ایجاد اختلال در فعالیت های معمول زندگی شود.

واکنش های هیجانی در کودکان و بزرگسالان با تغییرات شیمیایی مشخصی همراه است که بخش های مختلفی را دربر می گیرد؛ مثلا براثر آزاد شدن واسطه ای شیمیایی (هورمون) چون اپی نفرین آثاری چون افزایش ضربان قلب و تنفس می تواند رخ دهد.

آدرنالین یا اپی نفرین ماده ای استرس زاست که به طورطبیعی در واکنش به موقعیت های تهدید کننده در بدن انسان ترشح میشود.با تماشای فیلم ترسناک قسمت های اصلی مغز بخصوص بخش بادامی مغز (آمیگدال) که مسئول واکنش به ترس و خطر است، هیپوکامپوس که شرایط را برای تحریک آماده می کند و  هیپوتالاموس که باعث بروز واکنش فرار یا مقابله می شود به شدت تحریک می شوند.

اگر مکانیسم های تعدیل کننده بدن این وضعیت را به حالت عادی باز نگردانند، در این صورت این وضعیت می تواند به صورت مزمن ادامه یابد و در این حالت، آثار منفی جدی و زیان باری در بر دارد.

بعضی از ترس ها به طور فطری و یا اکتسابی در کودک وجود دارد و از همان بدو تولد به ۲ محرک افتادن اشیاء و صدای بلند واکنش نشان میدهد. در یک سالگی از افراد ناآشنا میترسد. کودک زیر ۲ سال از بیشتر صداهای اطراف مثل فریاد، رعد و برق و.. می ترسد. بعد از آن تا ۵ سالگی از تاریکی، حیوانات و موجودات خیالی میترسد . کودکان در این سن، جاندار پندارند یعنی موجودات خیالی مثل هیولا، غول و.. را در ذهن خود واقعی و جاندار تصور میکنند و از او می ترسند.

کودکان به خاطر «رشد‌شناختی» محدودتری که نسبت به بزرگسالان دارند مرز میان توهم و واقعیات را گاهی اوقات درک نمی کنند و ممکن است تا مدت ها با شخصیت های داستانی در توهم شان زندگی کنند.آنها به خاطر تصورات ذهنی انتزاعی ای که دارند ممکن است نتوانند بین عالم واقعیت و خیال تفاوت قائل شوند و برای همین تصاویر انتزاعی و یا ترسناک تا مدت ها در ذهن شان بماند یا حتی در خواب شان هم تاثیرگذار باشد.

 آسیب های روحی و جسمی کودکان در اثر تماشای تصاویر ترسناک

توانایی کودکان برای درک واقعیت، پردازش هیجان ها و تفکیک دنیای تصور و تخیل از واقعیت همانند بزرگسالان نیست. در واقع آنها توانمندی و قدرت تشخیص اینکه چه چیزی واقعی و ساختگی است را ندارند، و صحنه های ترسناک و وحشتناک را واقعی تصور می کنند. کودک توان پذیرش حد مشخصی از هیجان را دارد و بیش از آن می تواند باعث تأثیرات منفی فیزیکی ناخوشایندی مثل بی خوابی، لرزش دست، افزایش ضربان  قلب ، بالا رفتن فشار خون، شب ادراری… سبب  اضطراب و ترس های واقعی در کودکان می شود به طوری که در طولانی مدت به شکل فوبیا، وحشت،  واکنش های شدید ذهنی و رفتاری به محرک های اطراف خود بروز می دهد. اگر شدت ترس القایی زیاد باشد و نتواند از آن عبور کند آن زمان کودک به شدت دچار اضطراب خواهد شد. این اضطراب در اولین مرحله خواب کودک را دچاراختلال کابوس مداوم خواهد کرد و اختلال در خواب، تاثیر مستقیمی روی رشد وی می‌گذارد.

حافظه تصویری کودکان ممکن است بارها و بارها تصاویر فیلم ترسناک را به یاد بیاورد و آنها را دچار تنش های فکری کند. گاهی این ترس سالها با کودک میماند و وارد ضمیر ناخودآگاهش میشود.

تاثیرصحنه های ترسناک در فیلم و یا کارتون می‌تواند به سرعت آشکار شود و یا ممکن است سال های بعد مشخص شود.

بسیاری از اختلال های اضطرابی که در بزرگسالان مشاهده می شود معمولا ریشه در کودکی شان داشته است و شروع زودرسی داشته است. مثلا حمله پانیک یا اختلال هراس اجتماعی مسئله ای ست که غالبا ریشه در کودکی افراد دارد، اتفاقی می شود که در کودکی برای افراد بیمار رخ داده است. این اختلال ها مسلما به زندگی طبیعی افراد در جامعه آسیب می زند، و حتی ممکن است زندگی مشترک شان را هم تحت تاثیر قرار بدهد.

در پژوهش هایی که به عمل آمده مشخص شده است که کودکانی که در معرض دیدن فیلم یا بازی ها ترسناک قرار می‌گیرند به شدت از نظر عاطفی پاسخ های غیر مناسبی ارائه می‌دهند که به صورت ناخود آگاه به پرخاشگری بینجامد و امکان یادگیری و پردازش را از کودک می گیرد بخشی از مغزشان که به حافظه مربوط می شود درمقایسه با همسالان شان کوچکتراست.

در ادامه نظرات دکتر دوایی روانشناس حوزه کودک را درباره ترسیدن کودکان را می‌خوانید:

یک مطلب ترسناک ممکن است سالها در ذهن کودک بماند

مغز ما مانند یک ظرف هست و محتوایی که داخل آن می ریزیم باید با آن سازگاری داشته باشد تا ترکیب این ظرف را به هم نزند. مغز ما به صورت هوشمند محتوایی که برایش مناسب است را ضبط می کند و محتوایی که برایش مناسب نیست را دور می ریزند. تجربه هایی که افراد با محیط دارند محتوا را برای مغز ما تولید می‌کند. نحوه تعامل ما با محیط می تواند به گونه ای باشد که مطالب زیبا و لطیف و یا حتی مطالب خشونت بار و یا ترسناک  جذب ذهن ما شود. کودکان ظرف حساس تری دارند و باید با درصد کمتری از خشونت، ترس و مسائل ناپسند مواجه شوند چراکه باعث می شود مطالب منفی جذب مغز شود و ممکن است این مطلب تا سالها در زندگی کودکان باقی بماند و ضربات جبران ناپذیری را وارد کند. در عین حال به خاطر جذب مسائل منفی، کودکان مسائل خوب و لطیف را کنار می گذارند و دیگر جذب مطالب لطیف و مفید نمی شوند. اگر کودکان ترس و خشونت بیش از حد را تجربه کنند باعث می شود به زیبایی شناسی کودکان آسیب وارد شود.

دو نظریه متفاوت درباره محتواهای ترسناک

البته این موضوع موافقان و مخالفان زیادی هم دارد. برای مثال برخی ایده آلیست ها مثل افلاطون معتقدند که کودکان باید در فضای گلخانه ای بار بیایند و تجربه های منفی اصلا نداشته باشند، و برخی هم رئالیست هستند و معتقدند کودکان با زندگی عادی و طبیعی باید عجین شوند و درصد پائین ترس برای شان خیلی مضر نیست و بلکه مثل واکسن برای شان عمل می کند که نظر من هم به نظر رئالیست ها نزدیک تر است.

کودکان در شرایط عمومی خواسته یا ناخواسته جامعه به اندازه کافی ترس و خشونت را تجربه می کنند،‌ حال اگر به این شرایط عمومی فیلم ها و انیمیشن های ترسناک و خشونت آمیزی را هم اضافه کنیم در نهایت ممکن است باعث ایجاد آسیب به این کودکان شود.

کودکان درک مسائل انتزاعی ندارند

از مضرات دیگری که اینگونه فیلم ها دارد این است که کودکان به خاطر اینکه هنوز توان درک مسائل را به صورت عینی ندارند، و مسائل را به صورت انتزاعی درک می‌کنند، لذا ممکن است گاهی اوقات فیلم هایی که محتوای انتزاعی دارد ضربه های جبران ناپذیری به کودکان وارد کند. به عنوان نمونه فیلم« ۵ کیلومتر تا بهشت» است که یک کودک بعد از دیدن آن فیلم تصور می‌کرد در صورتی که فوت کند می تواند مثل شخصیت آن فیلم از دیوار رد شود و برای همین دست به خودکشی زد.

اگر مقدار ترسی که کودکان تجربه اش می کنند بیش از حد استاندارد باشد ممکن است باعث آسیب‌های جسمی و روانی به کودکان بشود،‌ حتی در برخی موارد مراجعه کنندگانی داشتیم آسیب‌هایی که در دوران کودکی دیده اند به زندگی مشترک‌شان هم سرایت کرده است.

در ادامه بخشی از تصاویر انیمیشن هایی که از شبکه پویا پخش می شود را ببینید:

در انیمیشن ذاتا اغراق وجود دارد، حتی در انیمیشنی مثل تام و جری، میگ میگ، هم صحنه های درگیری وجود داشت ولی به صورت کمدی به نمایش در آمده بود و برای همین حاوی صحنه های خشن نبود. اما در انیمیشن هایی مثل لاک پشت های نینجا گاها شاهد صحنه های خشونت باری مثل خون ریزی و شکستن جمجمه هستیم که قطعا برای هیچ رده سنی ای مناسب نیست.

ضرورت درج محدودیت سنی در تلویزیون و شبکه های خانگی

این در حالی ست که اگر رده سنی یک فیلم از ابتدا مشخص باشد، والدین می توانند کودکان را از همان ابتدا مشغول دیدن برنامه دیگری کنند یا به کار دیگری سرگرم کنند تا درگیر داستان آن فیلم نشوند. اما وقتی رده سنی قید نشود والدین ناگهان با صحنه های خشونت بار و شخصیت های ترسناک مواجه می شوند و در این مرحله هیچ کاری از  دست شان بر نمی آید.

البته ایرادات دنیای انیمیشن ها صرفا به صحنه های خشونت بار نمی رسد. مفاهیم سادیسمی، پوچ‌گرایانه و رقابت برای از بین بردن رقیب که داستان اصلی انیمیشن های مثل تام و جری و میگ میگ هست هم از اشکالات این انیمیشن هاست که ناخواسته پیام های نامناسبی برای کودکان منتقل می کنند.

مجموعه بیونیکل از دیگر نمونه هایی ست که به شدت تصاویر خشونت‌بار در آن موج می زند و به راحتی بدون درج محدودیت سنی در شبکه پویا پخش می شود.

مجموعه دیگری که می توان به آن اشاره کرد مجموعه «فرار فضائیها از سیاره زمین» است که دارای موجودات عجیب و غریب وحشتناکی ست که تصاویر آن تا مدت ها ممکن است در ذهن کودکان ما درج شود و این مجموعه هم بدون درج محدودیت سنی از شبکه پویا منتشر می شود. حداقل کاری که مسئولین پخش تلویزیون و انیمیشن سازان می توانند انجام دهند، درج رده سنی در فیلم هایی با محتوای خشونت‌بار یا ترسناکی است.

تفاوت پخش انیمیشن در تلویزیون و شبکه های ماهواره ای

البته تا اینجا روی سخن مان با کسانی بود که برای تماشای انیمیشن‌ از رسانه ملی استفاده می‌کنند. در این میان والدینی هم هستند که با اعتماد به شبکه های پخش کننده انیمیشن در شبکه نمایش خانگی یا حتی ماهواره، کودکان خود را با خیال آسوده در معرض تماشای این شبکه ها می گذارند و تصورشان این است که این همان کارتون هایی ست که همه می بینند و خطری کودکان‌شان را تهدید نمی کند. در حالی که فیلترهایی که در داخل برای پخش انیمیشن اتخاذ می شود بسیار بهتر از شبکه های ماهواره ای است که به هیچ منبع مشخصی پاسخ گو نیستند.

انیمیشن‌هایی که در شبکه های ماهواره ای پخش می شود گاها بسیار ترسناک تر و خشونت بار تر است. انیمیشن هایی که مختص به ژانر وحشت است و برای کودکان تولید شده است و طبیعتا این میزان خشونت هرگز از تلویزیون کشورمان پخش نمی شود. انیمیشن هایی مانند:‌عروس مرده، کورالاین، اسکوبی دو، خانه هیولا، نورمن شگفت انگیز، پسر جهنمی، کابوس پیش از کریسمس و سومه از جمله انیمیشن هایی ست که درصد بالایی از ترس و اضطراب و خشونت را به کودکان تزریق می کنند.

والدین باید چه کاری انجام دهند؟

به عنوان نمونه در انیمیشن پسر جهنمی جدا از ظاهر شخصیت پسر جهنمی و دوستانش که بسیار ترسناک هستند، شخصیت این فیلم را در قسمت های مختلف در مواجهه و جنگ خونین با اجنه، هیولا، دیو، خون آشامان و حیوانات وحشی نشان میدهد و مکان های فیلم هم بسیار ترسناک به تصویر کشیده شده است. صحنه هایی از خونریزی هم در این فیلم شاهد هستیم.

در این میان والدین نباید منتظر تغییر رویه از سوی انیمیشن‌سازان مطرح در دنیا و کشورمان شوند، و حتی ممکن است به این زودی تغییری در سیاست های پخش انیمیشن در شبکه های خانگی صورت نگیرد، برای همین لازم است که نکاتی را رعایت کنند.

چند توصیه به والدین:

– مهم ترین عامل بالا بردن سواد رسانه ای والدین است. در درجه اول والدین باید بدانند که محتوایی که پخش می شود چه مقدار برای کودکان شان می توانند مفید و یا مضر باشد و این نیازمند قراردادن وقت و انجام مطالعه توسط والدین است.

-والدین حتما باید کودکان را آگاه کنند که هر فیلمی برایشان مناسب نیست و این منوط به داشتند ارتباط خوب بین والدین و کودکان شان هست.

– رفتار ما با کودکان نباید به گونه ای باشد که آنها نتوانند مشکلات شان را با ما در میان بگذارند. مثل اگر کودک ترس خود را بروز داد، نباید مورد تمسخر قرار گیرد. در این حالت است که ممکن کودکان مشکلات خود را با خانواده شان در میان نگذارند و اثرات مخربی روی فرزند شان بگذارد.