گزارشی از نکوداشت چهار تن از اساتید نواندیش دینی معاصر(حجج اسلام والمسلمین داود فیرحی، سیدرضا موسوی امین و آقایان محمدجواد صاحبی و رضا بابایی)

شفقنا نوشت: نکوداشت چهار تن از اساتید نواندیش دینی معاصر(حجج اسلام والمسلمین داود فیرحی، سیدرضا موسوی امین و آقایان محمدجواد صاحبی و رضا بابایی) شامگاه چهارشنبه ۱۰ خردادماه جاری در دارالقرآن الکریم علامه طباطبایی برگزار شد.

به گزارش خبرنگار شفقنا، حجت الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی در سخنانی اظهار داشت: جامعه تا زمانی که سرمایه های فکری و اندیشه ای خود را احترام نکند و برای ترویج اندیشه های آنها تلاش ننماید رو به جلو نخواهد رفت.

وی تصریح کرد: یکی از عوامل پیشرفت این است که شخصیت های تاثیرگذار نام، یاد و فکرشان زنده بماند و این جلسه هم در همین راستا تشکیل شده است.

وی گفت: از آنجا که این چهارنفر عمدتا در دوران کرونا دارفانی را وداع گفتند، جلسه ای برای آنها برگزار نشد لذا تصمیم گرفته شد که برای ترویج و نشر اندیشه های ایشان گام نخست را برداریم.

وی افزود: اینها مدرسان برجسته در حوزه و دانشگاه بودند که اندیشه های آنها تاثیرگذاری های فرهنگی و اجتماعی داشت و خود ناقد نابسامانی های اجتماعی بودند. آنها بر این باور بودند که باید اندیشه های اجتماعی بازخوانی شده و آراء و اندیشه های همراه و پیشگام در زمانه به کار گرفته شود.

استاد صاحبی از همه افکار و اندیشه ها بهره می گرفت اما از عقیده خود عقب نمی نشست

در ادامه، آقای قاسم جوادی به ویژگی های اخلاقی استاد محمدجواد صاحبی اشاره کرد و گفت: «نشر کیهان اندیشه» مهمترین فعالیت دکتر صاحبی بود. وی بیش از ۳۰ اثر در زمینه مسائل مختلف تدوین کرد که آخرین آن، اندیشه های معاصر جهان اسلام بود. وی در حوزه سلفیه به خوبی کار کرده بود و از اساتید حوزه و دانشگاه در این موضوع بود.

وی گفت: مرحوم صاحبی ۸ سال مسئولیت انجمن ادیان و مذاهب حوزه را برعهده داشت و در این مدت هیچ حاشیه ای ایجاد نکرد ضمن آنکه سمینارها و کنگره های فراوانی از جمله کنگره مرحوم آخوند خراسانی را برگزار کرد.

وی به ویژگی اخلاقی مرحوم محمدجواد صاحبی اشاره کرد و افزود: وی در عین اینکه از اندیشه ها و افکار متعدد استفاده می کرد، سمینارهای بزرگ و خوبی را برگزار می نمود از جمله سمیناری که برای آقای محمدمهدی آصفی برگزار کرد و مصاحبه های جدی با ایشان داشت که متاسفانه منتشر نشد.

وی با اشاره به نشر ۸۴ شماره کیهان اندیشه طی ۱۴ سال گفت: مرحوم صاحبی تلاش می کرد تا افکار و اندیشه های مختلف را در این نشریه جمع کند و اگر شماره اول آن را بخوانید می بینید که با وضعیت امروز ما سازگاری دارد. آنچه در «کیهان اندیشه» حاکم بود، اخلاق مرحوم صاحبی بود که در بخش های مختلف کار را پیش می برد. وی هرگز با کسی درگیر نشد، اما از عقیده خود هرگز عقب نمی نشست.

نواندیشی دینی در حوزه علمیه غریب است

در ادامه، دکتر زین العابدین صفوی به ویژگی های مرحوم داود فیرحی اشاره کرد و گفت: خلاصه نویسی و خلاصه گویی را از رضا بابایی یاد گرفتم اما بسیاری از چیزهایی که برای آموزنده های مادرس است را باید از زندگی داود فیرحی آموخت.

وی زندگی فیرحی را درس بزرگی برای طلاب و دانشجویان دانست و ادامه داد: داود فیرحی مصداق کامل «علیکم بالمتون لا فی الحواشی» بود. «تمرکز» و «پرهیز از حواشی» رمز پیشرفت او در کار بود.

وی سپس اظهار کرد: همایش نواندیشان دینی در مرکز حوزه علمیه قم غریب است. البته اینها نیاز به همایش ندارند، حجاب معاصرت نمی گذارد آنها در زمان خودشان شناخته شوند اما به دلیل آنکه جلوتر از اندیشه رایج و جاری جامعه هستند، در آینده شناخته خواهند شد.

وی گفت: برخلاف چاپلوسان که از دوطرف نان می خورند، نواندیشان در زمان خود بدترین ضربه ها را می خورند اما همانطورکه نواندیش از جامعه اندیشگی خود جلو است، جامعه هم از نواندیش جلوتر است. تا نواندیشان بر سر یک مسئله ای وحدت کنند و باورهای دینی را با حرکت جامعه سازگار کنند، جامعه و بویژه نسل جوان، خود را با مکاتب دیگر سازگار کرده و نواندیشان را هم متهم به تدلیس و احتیاط بیش از حد متهم کردند. به همین جهت نواندیشان در بین جوانان امروز متهم به مبهم گویی هستند.

وی گرایش های سیاسی و اجتماعی را در چشم انداز گشایی نواندیشان موثر دانست و گفت: نواندیش باید شجاع و شفاف باشد. مگر می شود در جامعه دوقطبی در میانه ماند؟ مگر می شود شفاف نبود؟ این نواندیشان به سمت شفافیت حرکت می کردند و افکار برخی افراد و جوسازی ها و موانع را مزاحم آن شفافیت می دانستند.

تفسیر دین براساس مقتضیات زمان بزرگترین خطای دونسل اول نواندیشان دینی بود

در ادامه، دکتر محمد اسفندیاری با یادبود مرحوم رضا بابایی اظهار داشت: نواندیشی دینی یا روشنفکری دینی یا نهضت اصلاح دینی سه اسم هستند برای یک مسما که نقطه آغاز آنها سید جمال الدین اسدآبادی در حدود ۱۵۰ سال گذشته بود تا به دکتر شریعتی و استاد مطهری در دوران معاصر می رسد.

وی گفت: برخی معتقدند روشنفکری و دینداری با یکدیگر قابل جمع نیستند و دو مفهوم لایجتمعان هستند لذا تعبیر نواندیشی دینی را پیشنهاد می کنند. برخی دیگر معتقدند روشنفکری دینی با سنت گرایی را قابل جمع می دانند.

وی گفت: یکی از ویژگی های نواندیشان دینی این است که از زمان و مکان و مسائل اصلی فرار نمی کنند بلکه فرزند زمان خود هستند و می کوشند تفسیر عصری درستی از دین ارائه کنند.

وی به سه نسل گفتمان نواندیشی دینی در ایران اشاره کرد و افزود: نسل اول نواندیشی دینی به مقوله علم و دین پرداختند و خواستند این را حل کنند که آیا علم با دین سازگار است یا خیر؟ این نسل از گفتمان ها را مرحوم بازرگان نمایندگی می کرد. گرچه وی تا آخر عمر، گفتمان به گفتمان جلو آمد و هرسه گفتمان را نمایندگی کرد.

آقای اسفندیاری بیان داشت: نسل دوم نواندیشی دینی بحث تغییرات اجتماعی را نمایندگی کردند. گفتمان این نسل، اسلام و مبارزه است. این گفتمان با تاثیر از نهضت های ضداستبدادی و ضداستعماری در جهان شکل گرفت. روشنفکران می خواستند ثابت کنند اسلام دین مبارزه و انقلابی است و دین نه افیون ملت ها بلکه محرک توده ها و موتور حرکت جامعه است. نماینده این نسل از روشنفکران دکتر شریعتی بود. وی روی مبارزه و عدالت اجتماعی تاکید دارد و اسلام انقلابی و چپ ارائه می کند. مرحوم محمدرضا حکیمی هم در زمره این نسل از اصلاح طلبان قرار می گیرد.

وی افزود: نسل سوم نواندیشان هم حقوق بشر را نمایندگی کردند که مرحوم داوود فیرحی، سیدرضا موسوی امین، رضا بابایی و محمدجواد صاحبی این گفتمان را نمایندگی کردند. این نسل از روشنفکران معتقدند اسلام را باید منطبق و سازگار با حقوق بشر کرد.

وی بیان کرد: گفتمان اول، اسلام سیالیستی بود، گفتمان دوم، اسلام سوسیالیستی بود و گفتمان سوم، اسلام کمونیستی است. در کتاب های نسل اول نواندیشان با کلیدواژه هایی چون علم، تمدن، ترقی و پیشرفت مواجه می شویم. در آثار نسل دوم نواندیشان با کلیدواژه هایی چون عدالت، مبارزه، انقلاب، قیام، استبداد، استعمار، امپریالیسم، اقتصاد، زیربنا، مالکیت، محرومان و خلق دیده می شود اما در آثار نسل سوم نواندیشان دینی با کلیدواژه هایی چون حقوق بشر، حقوق زنان، حقوق مخالفان، حقوق اقلیت ها، حقوق شهروندی، اخلاق، آزادی، خشونت و تسامح روبرو می شویم.

وی گفت: خدمتی که نسل اول و دوم روشنفکران دینی در ایران کردند این بود که جوانان و دانشجویان را جذب دین کردند اما خطایی که داشتند این بود که در پاره ای از موارد تفسیر استحسانی از دین ارائه می کردند و دین را مطابق خوشامد عصر خود و برپایه مقتضیات زمان تفسیر می کردند. نسل جدید نواندیشان دینی باید از این خطا عبرت گرفته و آن را تکرار نکنند.

موسوی امین پاسداری از حقوق مردم را مقدمه رسیدن به حق الله می دانست

در ادامه حجت الاسلام باقری یاد مرحوم حجت الاسلام والمسلمین سیدرضا موسوی امین را گرامی داشت و گفت: مرحوم موسوی امین مرد عمل بود و ارزش های دینی و اخلاقی و انسانی رادر عینیت زندگی خود به ظهور و بروز گذاشت و نشان داد.

وی افزود: دغدغه مرحوم موسوی امین گره گشایی از زندگی انسان ها بویژه گرفتاران در زندان بود. وی می کوشید غبار افسردگی و اندوه را از چهره مردم بزداید و اختلافات و تنازعات بین خانواده ها و آشنایان را حل کند. وی به تمام معنا یک «مصلح اجتماعی» بود که سعی می کرد دین را در خدمت به مردم بکار بگیرد اما هرگز از دین و هویت صنفی خود نرده بانی برای طی کردن پله های قدرت و ثروت نساخت بلکه به تمام معنا دیندار بود.

وی بامردم بودن و بامردم زیستن را ویژگی بارز مرحوم موسوی امین ذکر کرد و افزود: او هیچگاه مردم را فراموش نکرد و بامردم زیستن را افتخار خود می دانست.

آقای باقری گفت: مرحوم موسوی امین نواندیش به معنای دقیق کلمه در عینیت زندگی بود نه اینکه بخواهد به اقتضای زمان سخن بگوید و دین را مطابق خوشایند این و آن تفسیر کند.

وی افزود: ما نمی توانیم خطاها و اشتباهات کسانی که درد دین و انسانیت دارند و زمان شناس و انسان شناس هستند را ببینیم اما چشمان خود را بر روی خطای کسانی که خود را متولی و صاحب اصلی دین می دانند، ببندیم. ما باید نسبت اینها با حقیقت دین را نشان دهیم.

وی ادامه داد: مرحوم موسوی امین اهل تقلب و تعصب جاهلی و کورکورانه نبود بلکه حق و حقیقت برای او اهمیت داشت و از هیچ تلاشی برای شناخت حقیقت فروگذار نمی کرد. وی این شجاعت و جسارت را داشت که اگر به حقیقت می رسید که مخالف باورهای گذشته او بود یا مطابق با نظر تفکر مخالف او بود بدان اعتراف کند.

وی افزود: مرحوم موسوی امین عالم عامل بود و خانه و زندگی اش در خدمت به رفع نیازهای مردم بود. وی علم را در خدمت ساختن خود و جامعه بکار می گرفت. او درد مردم داشت و فرصت های ارتقای اجتماعی، اقتصادی و طبقاتی فراوانی که برایش فراهم می شد و می توانست از آنها استفاده کند را در جهت منافع شخصی خود مورد استفاده قرار نداد.

آقای باقری گفت: مرحوم موسوی امین پرستش خداوند را تبعی می دانست و معتقد بود پاسداری از حقوق مردم مقدمه رسیدن به حق الله است.