داستان حضور و وفات حضرت معصومه(س) در قم از زبان حجت الاسلام انصاری قمی
گفت‌وگو ایکنا با حجت‌الاسلام ناصرالدین انصاری‌قمی، استاد حوزه علمیه قم به مناسبت دهه کرامت به بیان روایات و ارادت ایرانیان به امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) پرداخت که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
«در دهه اول ماه ذی‌القعده، معروف به دهه کرامت هستیم؛ دل‌ها، یادها و قلب‌ها در این دهه مبارک متوجه حضرت علی‌ابن‌موسی‌الرضا(ع) و خواهر گرامی ایشان حضرت معصومه(س) است. امام رضا(ع) در سال ۲۰۰ به مرو طلبیده شدند و تکلیف ولایت‌عهدی بر گردن آن حضرت نهاده شد و از مدینه به مرو آمدند.
در سال ۲۰۱ حضرت معصومه(س) به عزم دیدار، زیارت و ملاقات با برادر خود یعنی علی‌ابن موسی‌‌الرضا(ع) از مدینه رهسپار ایران به قصد مرو حرکت کردند. هنگامی که حضرت به ساوه رسیدند، بیمار شدند زیرا آن زمان مسافرت با شتر در بیابان‌های گرم و سوزان در آن وضعیت طاقت‌فرسا، بسیار سبب بیماری می‌شد. نمی‌دانیم چه کسانی حضرت معصومه(س) را همراهی می‌کردند؛ آیا ایشان همراه با غافله بودند یا تنها اما به هرحال حضرت پرسیدند که از اینجا تا قم چقدر راه است و گفتند ۱۷ فرسنگ و حضرت فرمود که مرا به قم برسانید.
«میدان میر» محل اقامت حضرت معصومه(س)
هنگامی که خبر نزدیک شدن حضرت معصومه(س) به شهر قم به اهالی این شهر رسید، جناب موسی‌ابن خزرج اشعری آمد و مهار ناقه حضرت معصومه(س) را گرفت و آن حضرت را وارد این شهر و در سرای خود مهمان کرد. امروزه آن خانه و سرا به نام «میدان میر» معروف است که خانه موسی‌ابن‌خزرج و عبادتگاه و اقامتگاه حضرت معصومه(س) بوده است. بعد از هفده روز اقامت حضرت معصومه(س) در شهر قم آن حضرت از دنیا رفتند و جناب موسی‌ابن‌خزرج ایشان را در باغ خود مدفون کرد که این باغ بزرگ اکنون حرم حضرت معصومه(س)، میدان آستانه و فضای پیرامونی آن است که از موقوفات موسی‌ابن‌خزرج محسوب می‌شود.
اینکه چه روزی حضرت معصومه(س) وارد قم شدند و چه روزی از دنیا رفتند در تاریخ چیزی ثبت نشده است و این تواریخی که گفته می‌شود همه احتمالاتی است که شاهدی بر صدق و کذب آن وجود ندارد اما مسلم، روشن و آشکار این است که در میان امامزادگان، حضرت معصومه(س) مقام والایی دارند و مورد تمجید سه امام بزرگوار یعنی امام صادق(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) قرار گرفته‌اند.
تأسیس حوزه علمیه قم
امام صادق(ع) فرمودند که قم حرم ما اهل‌بیت(ع) است و پاره تن من در آنجا دفن می‌شود و از آنجا علم به تمام شهرهای دنیا منتشر می‌شود. از برکت حضرت معصومه(س) است که تاکنون چندین بار حوزه علمیه در این شهر تشکیل شده است. یک‌بار در قرن سوم و آغاز قرن چهارم هجری که به بسیاری از محدثین به شهر قم آمدند مانند علی‌ابن‌ابراهیم قمی و پدرش، محمدابن‌خالد برقی و پدرش، ابوعباس حمیری، محمدابن‌یعقوب کلینی، حسین‌ابن‌سعید اهوازی و برادرش حسن‌‌ابن‌سعید و سهل ابن زیاد آدمی.
قم محل رفت و آمد محدثین و علما شده بود و حوزه علمیه بزرگی در قم تأسیس شد که افراد فراوانی از گوشه و کنار نقاط و شهرهای اسلامی به قم می‌آمدند. در این شهر غیر از محدثین قم علی‌ابن‌بابویه و فرزندش محمد‌ابن‌علی‌ابن‌بابویه معروف به شیخ صدوق و بسیاری از اشعریون مانند محمد‌ابن‌احمد‌ابن‌عیسی اشعری و… در قم حضور داشتند از غیر قم هم عالمان بسیاری برای کسب علم و تدوین حدیث به این شهر می‌آمدند که بیشتر احداث کافی نتیجه مکتب قم است و سپس کتاب «من لایحضره الفقیه» و «تهذیب» که یادگار مکتب قم است.
در طول تاریخ در زمان صفویه افرادی مانند ملاصدرا، ملامحسن فیض، ملاعبدالرزاق لاهیجی، قاضی سعید قمی، ملامحمدطاهر قمی در شهر قم حضور داشتند و سپس به زمان میرزای قمی می‌رسیم که در آن زمان افرادی از شهرهای دیگر به قم آمدند؛ مانند حاجی کلباسی، آقاسید محمدباقر شفتی، سیدمحسن اعرجی، سیدعبدالله شبر که از شهرهای دیگر ایران و عراق برای درک محضر میرزای قمی به این شهر می‌آمدند.
در سال ۱۳۴۰ قمری آقای حاج شیخ عبدالکریم حائری که برای گذراندن ایام عید و زیارت حرم حضرت معصومه(س) از سوی علمای قم از اراک به قم دعوت می‌شوند و پس از حضور ایشان در قم، حوزه علمیه قم به برکت زیارت حضرت معصومه(س) تأسیس شد و این همان وعده امام صادق(ع) بود که محقق شد و اکنون آوازه حوزه علمیه قم در سراسر جهان پیچیده و آثار، نتایج و برکات حوزه علمیه قم در سرتاسر جهان منتشر شده است و ما مجاورین و بر سر سفره پر فیض حضرت معصومه(ع) نشسته‌ایم.
حضور امام رضا(ع) در قم
امام رضا(ع) در هنگام حرکت به مرو بنا بر روایتی از قم عبور کردند و عبدالکریم‌ابن‌طاووس در کتاب فرهت‌الغریب می‌نویسد که امام رضا(ع) از قم عبور کردند و مردم قم برای استقبال از آن حضرت جمع شدند و همه می‌خواستند که امام(ع) را به خانه خود ببرند اما امام رضا(ع) فرمودند که ناقه من خودش مأمور است و آمد در مکان فعلی مدرسه مبارکه رضویه زانو زد و حضرت سه شبانه روز در آنجا خانه گزیدند و اقامتگاه حضرت اکنون به نام مدرسه رضویه معروف است که قبل از مدرسه فیضیه، مدرسه آباد شهر قم بوده و بسیاری از علما و فضلای قمی در این مدرسه مبارکه تحصیل کردند. اکنون نیز این مدرسه موجود است و آن محله به نام محله شاه خراسان معروف است. این هم یادگاری از امام هشتم(ع) در شهر قم است.
ارتباط قمی‌ها با امام رضا(ع) از همان زمان بسیار معروف و مشهور بوده است و بسیاری از قمی‌ها از همان زمان رخت سفر برمی‌بستند و به شهر مدینه می‌رفتند که جناب ذکریه‌ابن‌آدم اشعری یکی از بزرگان قمی است که در مدینه در خدمت امام رضا(ع) کسب علم کرد و حضرت ایشان را وکیل و قائم‌مقام خودشان در قم معرفی فرمودند. جناب عبدالعزیزابن‌مهتدی به امام رضا(ع) نامه نوشت که «راه من دور است و مسائل دینی خودم را از چه کسی بپرسم؟» حضرت فرمودند«بر تو باد که تمام مسائل دینی و علمی خود را از جناب ذکریه‌ابن‌آدم بپرسی» و حضرت به ذکریه‌ابن‌آدم فرمود که خدا به واسطه تو بلا را از اهل قم دفع می‌کند همانطور که بلا را از بغداد به سبب پدرم موسی‌ابن‌جعفر(ع) دفع می‌کند.
قمی‌ها ارتباط فراوانی با امام رضا(ع) داشتند و این ارتباط تا امروز باقی مانده است و قمی‌ها بر خود واجب می‌دانند که سالی یک‌بار را به مشهد و زیارت حرم امام رضا(ع) بروند و بسیاری از مساجد و مراکز علمی و دینی در قم به نام مبارک امام رضا(ع) نامیده شده است.»