مقام علمی حضرت معصومه (س) و استغاثه ملاصدرا نزد ایشان
مبلغ / از ملاصدرا فیلسوف بزرگ عالم اسلام نقل است : «هنگامی که این مطالب را در این مقام می نویسم، در کهک که یکی از روستاهای قم است، می باشم، پس به زیارت دختر موسی بن جعفر(ع) به قم رفتم، تا از آن بانو کمک بطلبم و این زمان، روز جمعه بود. پس با یاری خدای تعالی این موضوع برای من کشف شد.»
به گزارش«مبلغ»- کرامات حضرت معصومه (س) در مطالب و منابر مختلفی مورد تأکید قرار گرفته است ولی مقام علمی ایشان به حدی است که بسیاری از علما شکل‌گیری حوزه علمیه قم و نجف را گوشه‌ای از کرامات علمی ایشان میدانند. در این مطلب سعی شده است اکثر روایات و سخنان بزرگان در مورد مقام علمی این بانوی بزرگ اسلام که خواهر امام هشتم شیعیان هم هست به مناسبت ۳۱ اردیبهشت ولادت ایشان به سمع و نظر مخاطبان عزیز برسد.
حضرت فاطمه معصومه(ع) در روز اول ذیقعدۀ سال ۱۷۳ق در مدینه دیده به جهان گشود: «فاطِمَهُ الْمَعْصُومَهُ اَلْمَوْلُودَهُ فی غُرَّهِ ذی القعده سنه ۱۷۳.»[۲]
باید توجه داشت که در مورد ماه و روز ولادت آن حضرت، اتفاق نظر وجود دارد؛ ولی سال ولادت ایشان را بین سالهای ۱۷۳ و ۱۸۳ق گفته اند که با توجه به سال شهادت پدر بزرگوارش، موسی بن جعفر(ع) (سال ۱۸۳ق) و اینکه آن حضرت در سالهای آخر عمر در زندان و دور از خانواده به سر می بردند و با توجه به منابع متعدد تاریخی[۳] و نقل برخی داستانها مانند داستان سوالات شیعیان از حضرت معصومه(ع) در غیاب پدر گرامیشان و بیان فضیلت بزرگ «فَداهَا اَبُوهَا؛[۴] پدرش به قربانش باد.» و… همان سال ۱۷۳ ق صحیح تر به نظر می رسد.
مادر گرامی اش «نجمه خاتون» نام داشت که بعد از تولد حضرت رضا(ع) به «طاهره» ملقب گردید.[۵] حضرت معصومه(ع) با امام رضا(ع) خواهر و برادر ابوینی[۶] هستند. ایشان در سال ۲۰۱ق در پی انتقال اجباری امام رضا(ع) به مرو، بعد از یک سال تحمل دوری برادر بزرگوارش، از مدینۀ منوره عازم خراسان گردید که در بین راه، در ۲۳ ربیع الاول سال ۲۰۱ق وارد شهر قم شده و مورد استقبال عدۀ زیادی از مردم مشتاق و شیفتۀ اهل بیت(ع) قرار گرفت و بعد از هفده روز اقامت در منزل «موسی بن خزرج»، در سن ۲۷ سالگی [به اتفاق مورخان][۷] دیده از جهان فرو بست و در «باغ بابلان» محل فعلی مزار آن حضرت، دفن گردید.
در مورد ماه و روز وفات آن حضرت بین مورخان اختلاف است؛ برخی آن را دهم ربیع الثانی دانسته[۸] و بعضی دوازدهم ربیع الثانی و عده ای نیز هشتم شعبان ذکر کرده اند.[۹] علت وفات آن حضرت را برخی محققان معاصر، مسمومیتی دانسته اند که دشمنان اهل بیت (ع) به آن بانوی بزرگوار خورانده بودند.[۱۰]
مقام علمی حضرت معصومه(ع)
حضرت معصومه(ع) از خاندان امامت بود که مخزن اسرار دانش الهی و منبع علم و معرفت شمرده می شوند. حضور وی در کنار پدری همچون امام موسی بن جعفر(ع) و برادری چون امام رضا(ع) سبب شد از نظر آگاهی به مسائل دینی و معارف اسلامی، در حد بالایی از رشد علمی باشد.
در میان فرزندان امام کاظم(ع) که تعدادشان را تا ۲۰ پسر و ۳۷ دختر شمرده اند[۱۱] و «ابن جوزی» یکی از علما و مورخان اهل سنت در قرن هفتم، می نویسد: بین اولاد امام موسی کاظم(ع) چهار دختر به نام فاطمه وجود دارد:
- فاطمه صغری که به او بی بی هیبت گفته می شود و در مدخل جنوبی شهر باکوی آذربایجان شوروی (سابق) دفن است؛
- فاطمه وسطی که در رشت مدفون می باشد؛
- فاطمه وسطی (ستّی فاطمه) که در اصفهان دفن شده است؛
- فاطمه کبری[۱۲](فاطمه معصومه(ع)) که مدفن او در قم، زیارتگاه شیعیان و اهل دل می باشد و بعد از امام هشتم (ع) هیچ یک از آنها به مقام حضرت معصومه(ع) نمی رسد.
شیخ عباس قمی(ره) می گوید: «افضل آنها سیدۀ جلیلۀ معظمه، فاطمه بنت امام موسی(ع) معروفه به حضرت معصومه(ع) است که مزار شریفش در بلدۀ طیبۀ قم بوده، دارای قبّۀ عالیه و ضریح و صحنهای متعدده و خدمۀ بسیار و موقوفات است و روشنی چشم اهل قم و بلاد و مفاد عامه خلق می باشد.[۱۳]
آیت الله میرزا جواد تبریزی(ره) می گوید: حضرت معصومه(ع) پرورش یافتۀ امامت و دختر امام و عمۀ امام است که از هر جهت بررسی شود، مرتبط به پرچمداران امامت شیعه است و همگی آنان اسوۀ تقوا و فضیلت و ولایت اند. این شخصیت گرانقدر به عبادت، خشوع، شب زنده داری و روزه داری معروف بود و از خصوصیات دیگر این بانوی گرامی، محدثه بودن اوست.[۱۴]
امام هشتم(ع) در تجلیل از خواهرش حضرت معصومه(ع) مستقیماً دخالت کرده و زیارت مأثوره برای او دارد. تمام این برکات ۱۲۰۰ ساله ای که از این بانو به امت اسلامی رسیده، به خاطر وجود قبر او در این شهر است و نشانگر آن است که حیات و ممات اینها یکسان است. به زیارت این بزرگوار بسنده کردن، حداقلِ آن است. اینها به علوم زیادی اِشراف دارند و خیلی چیزها یاد می دهند، خیلی مشکل هم حل می کنند. کرامت واقعی آنها در این نیست که چهار تا مریض را شفا می دهند، یا مشکل مالی کسی را برطرف می کنند؛ کرامت واقعی آن حضرت در این است که بیابانی خشک و غریب (قم) به برکت وجود او می شود چیزی همانند حوزۀ کهنسال نجف.[۱۵]
منزلت علمی آن حضرت تا آنجا بود که گاهی با نبود پدر بزرگوارش، به پرسشهای دینی و فقهی شیعیان پاسخ می داد. از جمله نقل شده است: روزی گروهی از شیعیان وارد مدینه شدند و برای حل مشکل خویش سراغ خانۀ امام موسی بن جعفر (ع) را گرفتند. وقتی به در خانۀ حضرت آمدند، متوجه شدند که ایشان به مسافرت رفته اند. خستگی راه و نبود امام هفتم(ع) بر کاروانیان سخت گران آمد. ناگهان یکی از دختران آن حضرت سکوت غمبار آنان را شکست و فرمود: پرسشهای خود را به من بدهید تا به تمام آنها پاسخ دهم. پاسخها را با دقت تمام نوشت و به کاروانیان بازگرداند.
کاروانیان شگفتزده به پاسخها نگریستند و با سبک شدن بار غم و اندوه شان راه دیار خویش در پیش گرفتند. در مسیر راه به امام هفتم(ع) برخوردند و داستان پاسخگویی حضرت فاطمه معصومه(ع) را بازگو نموده، پاسخها را به امام نشان دادند. حضرت لبخندی زده، سه بار فرمودند: «فَدَاها ابُوها؛ پدرش فدایش باد!»[۱۶]
از سخنان دیگر امامان نیز مقام والای حضرت معصومه(ع) در میان فرزندان امام هفتم(ع) روشن می شود؛ چراکه فقط دربارۀ زیارت آن بانو فرموده اند: «فمَن زارَها وَجَبَت لَه الجَنّه؛ پس هر کسی ایشان را زیارت کند، بهشت بر او واجب می شود.»[۱۷]
شاهد دیگر بر عظمت آن بانو، ژرف نگری عمیق ایشان به مهم ترین مسئلۀ شیعه؛ یعنی توجه به امر امامت و ولایت، خصوصاً امامت امیرمؤمنان علی(ع) است.
آنچه در ادامه خواهد آمد، نگاهی است به سخنان آن بانو در دفاع از امامت و ولایت:
در شرایطی که امام رضا(ع) با تهدید به مرگ ناچار به پذیرفتن ولایتعهدی مأمون بود، باید مدافعان امامت این نکته را بر مردم روشن می کردند که خلافت طبق نص و سفارش پیامبر(ص) تنها به امیرمؤمنان علی(ع) و نسل او اختصاص دارد. چنانکه حضرت زهرا(ع) این نقش را به خوبی در دوران سکوت امام علی(ع) ایفا نمود.
حضرت معصومه(ع) نیز چه در دوران هارون و چه در دوران مأمون، با نقل احادیث متواتر و قطعی مربوط به امامت و خلافت، خصوصاً حقانیت امیرمؤمنان علی(ع) در این زمینه اقداماتی انجام داد که به نمونه هایی اشاره می شود:
نقل حدیث غدیر
یکی از متقن ترین احادیث دربارۀ اثبات امامت و حق خلافت امیرمؤمنان علی(ع)، حدیث متواتر و قطعی غدیر است که پیامبر(ص) در بخشی از خطبۀ غدیر می فرمایند: «ای مردم! من امر خلافت را به عنوان امامت و وراثت در نسل خود تا روز قیامت به ودیعه می سپارم و ابلاغ کردم آنچه را که مأمور به ابلاغش بودم تا حجت باشد بر حاضر و غایب و بر تمام کسانی که حضور دارند یا ندارند؛ به دنیا آمده اند یا نیامده اند. (سه مرتبه فرمود) پس حاضران به غایبان و پدران به فرزندان خود تا روز قیامت برسانند.[۱۸]
متأسفانه این حدیث خیلی زود به فراموشی سپرده شد که اگر مثل محرم و صفر زنده نگهداشته می شد، شیعه بیش از این و پیش از زمان صفویه و حالا توسعه پیدا می کرد؛ گرچه همیشه افرادی بوده اند که این احادیث را به یاد امت آورند. از جمله کسانی که در حساس ترین زمان این حدیث را به گوش مردم رساند، حضرت معصومه(ع) بوده است.
بیان این حدیث از سوی حضرت معصومه(ع) در دوران خلافت هارون و مأمون که خود را پیشوای بر حق مسلمانان می دانستند، در اثبات حقانیت امام کاظم و حضرت رضا (ع) بسیار تأثیر داشت و جانانه ترین دفاع از امامت به حساب می آمد: «فاطمه معصومه، دختر موسی بن جعفر (ع) نقل می کند تا می رسد به حضرت فاطمه(ع)، دختر پیامبر(ص) که حضرت فرمودند: «أنْسِیتُم قَوْلَ رَسُولِ اللهِ(ص) یوْمَ غَدِیر خُم قَالَ: مَنْ کنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ؛[۱۹] آیا سخن رسول خدا(ص) در روز غدیر خم را فراموش کردید که فرمود: هر که من مولای اویم، علی مولای اوست؟»
نقل حدیث منزلت
روایت دیگری که حضرت معصومه(ع) در دفاع از امامت و به ویژه امیرمؤمنان(ع) نقل کرده، حدیث معروف منزلت است. علامه امینی(ره) از طبرانی، ابن جنان، جامع ترمذی، مستدرک حاکم، صحیح مسلم، کفایه کنجی و… چنین نقل کرده است که: پیامبر اکرم(ص) در جنگ تبوک، حضرت علی (ع) را در مدینه جانشین خود قرار داد و این حدیث با عظمت را در شأن او بیان فرمود.[۲۰]
حضرت معصومه(ع) در دفاع از امامت، این حدیث معروف را نیز نقل فرمودند: فاطمه دختر موسی از فاطمه دختر جعفر صادق از فاطمه دختر باقر از فاطمه دختر علی بن الحسین، از فاطمه و سکینه دختران امام حسین از امکلثوم دختر حضرت فاطمه(ع) نقل می کند که فرمود: «أنْسِیتُم قَوْلَ رَسُولِ اللهِ(ص) یوْمَ غَدِیر خُم قَالَ: منْ کنتُ موْلَاهُ فَعَلِی مَوْلَاهُ و قَولُه: اَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَهِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی؛[۲۱] آیا سخن رسول خدا(ص) در روز غدیر را فراموش کردید که فرمود: هر کس من مولای اویم، علی مولای اوست (و آیا فراموش کردید) که فرمود: جایگاه تو (علی) نسبت به من مانند (جایگاه) هارون به موسی(ع) است.»
نقل حدیث معراج و ولایت حضرت علی(ع)
شب معراج پیامبر(ص) پیشامدهای مختلفی رخ داد و حدود سه هزار مطلب از طرف خداوند به حضرت تعلیم شد که بخش مهمی از آن نقل شده است. حضرت معصومه(ع) قسمتی از حدیث معراج را که به ولایت و امامت امیرمؤمنان علی(ع) و برتری شیعیان آن حضرت مربوط است، با توجه به نیاز زمان، نقل فرموده که نشان از ژرف اندیشی و ولایت مداری آن بانوی عالمه است.
آن بزرگوار از فاطمه، دختر امام صادق، با همان سند فاطمیات، نقل می کند که پیامبر(ص) فرمودند: «هنگامی که مرا به آسمان بردند، داخل بهشت شدم. در آنجا قصری از درّ سفید میان خالی دیدم که دارای دری مزین به درّ و یاقوت بود و روی آن پرده ای آویخته شده بود. وقتی سر بلند کردم، دیدم بر بالای آن نوشته اند: «لا اله الا الله محمّد رسول الله علی ولی القوم؛ خدایی جز خدای یگانه نیست، محمد (ص) رسول خداست، و علی ولی و صاحب اختیار مردم.» و بر پرده نوشته شده بود: «بخٍّ بَخٍّ مَنْ مِثْلُ شیعهِ علیٍّ؛ به به! چه کسی مانند شیعۀ علی است؟» وقتی داخل شدم، قصری از عقیق سرخ در آن دیدم که وسط آن خالی بود. این خانه نیز دری داشت که پرده ای مزین به زبرجد بر آن آویخته بود. وقتی سر بلند کردم، دیدم بر در نوشته: «محمّد رسول الله، علی وصیّ المصطفی؛ محمد رسول خدا، علی وصی مصطفی(ص) است.» و بر پرده نوشته بود: «بَشّر شِیعهُ علیٍّ بطیبِ المولِد؛ به شیعۀ علی بشارت بده به (حلال زادگی) و پاک بودن نسل.» وقتی وارد شدم، به قصری از زمرّد سبز رسیدم که زیباتر از آن را هرگز ندیده بودم و دری از یاقوت قرمز داشت که با انواع لؤلؤ زینت شده و بر پردۀ آن نوشته بود: «شیعهَ علیٍّ هُم الفَائزُون؛ شیعیان علی(ع) همان رستگارانند.» پرسیدم: دوست من، جبرئیل! این کاخ از آن کیست؟ پاسخ داد: «یا محمد! لابن عمّک و وصیّک علی بن ابی طالبٍ؛ ای محمد! این خانۀ پسرعمو و جانشین تو علی بن ابی طالب (ع) است.»[۲۲]
محبت اهل بیت(ع) و آثار شگرف آن
کریمۀ اهل بیت(ع)، حضرت معصومه(ع) برای ایجاد رابطۀ عاطفی میان اهل بیت(ع) و مردم، در احادیثی به آثار محبت به معصومین(ع) اشاره می فرمود. از جمله با همان سند فاطمیات تا می رسد به زینب کبری و او از مادرش حضرت زهرا(ع) نقل می کند: «أَلَا من مَاتَ عَلَی حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ ماتَ شهِیدًا؛ آگاه باشید! هر کسی بر حب آل محمد(ص) بمیرد، شهید مرده است.» و هر کسی با محبت آل محمد(ص) از دنیا برود، در قبر او دو در به سوی بهشت گشوده می شود و خداوند قبر او را زیارتگاه فرشتگان رحمت قرار داده، چنین کسی بر سنّت و جماعت از دنیا رفته است. «أَلَا وَمَنْ مَاتَ عَلَی بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ جَاءَ یوْمَ الْقِیامَهِ مَکتُوبًا بَینَ عَینَیهِ آیسٌ مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ، أَلَا وَمَنْ مَاتَ عَلَی بُغْضِ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ کافِرًا؛ آگاه باشید! هر کسی با عداوت آل محمد(ص) از دنیا برود، روز قیامت در حالی وارد عرصۀ محشر می شود که در پیشانی او نوشته شده: مأیوس از رحمت خداوند. آگاه باشید! هر کسی با بغض آل محمد(ص) از دنیا برود، کافر از دنیا رفته و بوی بهشت به مشام او نمی رسد.[۲۳]
دوستان امام علی(ع)
در بخشی از حدیث معراج که از حضرت فاطمه معصومه(ع) نقل شده است، می خوانیم: «یحْشَرُ النَّاسُ یوْم القیامَهِ حُفَاهً عُرَاهً إلاَّ شیعه عَلِی…؛ در روز قیامت تمام مردم پابرهنه و عریان محشور می شوند، جز شیعیان علی(ع) و همه با نام مادرشان خوانده می شوند، جز شیعیان علی(ع) که با نام پدرشان خوانده می شوند» پیامبر (ص) می فرمایند: از جبرئیل دربارۀ راز این مسئله پرسیدم، پاسخ داد: که چون آنها علی را دوست داشتند، ولادتشان پاک است.[۲۴]
مطهر بودن امام
ائمه(ع) علاوه بر عصمت و طهارت روحی، از پاکیزگی جسمانی نیز برخوردار بودند. حضرت معصومه(ع) با سند پیش گفته، از صفیه، عمۀ پیامبر اکرم(ص) نقل کرده است: «قَالَتْ: لَمَّا سَقَطَ الْحُسَینُ مِنْ بَطْنِ أُمِّهِ وَ کنْتُ وَلِیتُهَا قَالَ النَّبِی(ص): یا عمَّهِ! هلُمِّی إِلَی ابْنِی، فقُلْتُ: یا رَسُولَ اللَّهِ! إِنَّا لَمْ نُنَظِّفْهُ بَعْدُ، فَقَالَ: یا عَمَّهِ! أَنْتِ تُنَظِّفِینَهُ؟ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَک وَ تَعَالَی قَدْ نَظَّفَهُ وَ طَهَّرَه؛ هنگام تولد امام حسین(ع) من پرستار او بودم، پیامبر (ص) فرمودند: عمه جان! فرزندم را نزد من بیاور. عرض کردم: ای رسول خدا! من او را پاکیزه نکرده ام، حضرت فرمودند: عمه! تو می خواهی او را پاکیزه کنی؟ خداوند او را پاک و مطهر کرده است.»[۲۵] که همان مدلول آیۀ تطهیر در قرآن کریم است.[۲۶]
به عشق امام خویش تا مرز شهادت
حضرت معصومه(ع) در سال ۲۰۱ق، درست بعد از یک سال از فراق برادر، با رسیدن نامۀ امام هشتم(ع)، همراه پنج تن از برادران خود به نامهای: فضل، جعفر، هادی، قاسم و زید و تعدادی از برادرزادگان و تنی چند از غلامان و کنیزان[۲۷] به سوی خراسان حرکت کردند. هنگامی که کاروان حضرت به ساوه رسید، عده ای از دشمنان اهل بیت(ع) که از این کاروان تبلیغی وحشت کرده بودند، با اشارۀ مأمون عباسی راه را بر آنان بستند و در درگیری نابرابری، همۀ برادران و تقریباً بیش تر مردان همراه کاروان را به شهادت رساندند.
حضرت معصومه(ع) از تأثرات و تألمات پیش آمده و بنا بر قولی در اثر مسمومیت[۲۸] به سختی بیمار شد، به نحوی که از ادامۀ سفر بازماند و به ناچار به سوی قم حرکت کرد و هفده روز بیش تر زنده نماند و در دهم ربیع الثانی ۲۰۱ با رضایت از اینکه در راه اطاعت امام خویش چنین رنجی را تحمل کرده، دار فانی را وداع گفت.
از مدینه به قصد خطّۀ طوس
رهروی خسته پاست معصومه(ع)
تا زیارت کند برادر خویش
فکر و ذکرش دعاست معصومه(ع)
روز و شب عاشقی بیابانگرد
خواهری با وفاست معصومه(ع)
یا مگر اوست زینب دگری
کز برادر جداست معصومه(ع)
از وطن دور، از برادر دور
حسرتش غم فزاست معصومه(ع)
گرچه نشکسته سینه و پهلوش
در دلش داغهاست معصومه(ع)
داغ زهرا و داغ اجدادش
وارث کربلاست معصومه(ع)[۲۹]
برکات حضرت معصومه(ع)
امام هفتم (ع) می فرمایند: «قُمُّ عُشُّ آلِ مُحَمَّدٍ و مأوی شیعَتِهِمْ…؛[۳۰] قم آشیانۀ آل محمد(ص) و پناهگاه شیعیان آنهاست…» و یقیناً یکی از علل مهم ولایت پذیری و نزول برکات بر قم، وجود با برکت حضرت معصومه(ع) است.
قم از سرزمینهای برگزیدۀ الهی است: پیامبر(ص) می فرمایند: «وَ قَالَ (ص): یا عَلِی! إِنَّ اللَّه عزَّ اسْمُهُ عَرَضَ وَلَایتَک عَلَی السَّمَاوَاتِ فَسَبَقَتْ إِلَیهَا السَّمَاءُ السَّابِعَهُ فَزَینَهَا بِالْعَرْشِ ثُمَّ سَبَقَتْ إِلَیهَا السَّمَاءُ الرَّابِعَهُ فَزَینَهَا بِالْبَیتِ الْمعْمُورِ ثمَّ سبَقَتْ إِلَیهَا السَّمَاءُ الدُّنْیا فَزَینَهَا بِالْکوَاکبِ ثُمَّ عَرَضَهَا عَلَی الْأَرَضِینَ فسَبَقَتْ إِلَیهَا مَکهُ فَزَینَهَا بِالْکعْبَهِ ثُمَّ سَبَقَتْ إِلَیهَا الْمَدِینَهُ فَزَینَهَا بِی ثُمَّ سَبَقَتْ إِلَیهَا الْکوفَهُ فَزَینَهَا بِک ثُمَّ سبَقَ إِلَیها قمُّ فَزَینَهَا بِالْعَرَبِ وَ فَتَحَ إِلَیهِ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّهِ؛[۳۱] ای علی! خداوند ولایت تو را بر آسمانها عرضه کرد، آسمان هفتم برای پذیرش ولایت تو سبقت گرفت، پس خداوند آن را به عرش زینت بخشید، سپس آسمان چهارم پیشی گرفت، و خداوند آن را با بیت المعمور زینت بخشید، بعد آسمان دنیا سبقت گرفت، خداوند آن را به ستارگان آذین کرد، سپس ولایت تو را به زمین ها عرضه کرد، پس مکّه برای پذیرش آن پیشی گرفت و خداوند آن را با کعبه زینت بخشید، بعد مدینه سبقت گرفت، خداوند آن را به واسطه من زینت بخشید بعد از آن کوفه پیشی گرفت و خدا آن را به واسطه تو زینت داد بعد قم برای پذیرش ولایت تو پیشقدم شد و خداوند آن را به واسطه عرب (اشعری ها) زینت بخشید و دری از درهای بهشت را به سوی آن باز کرد.»
آن بانوی کرامت دلهای هزاران انسان را مجذوب و شیفتۀ خاندان اهل بیت(ع) کرده، علما و مراجع عظام زیادی که مدافع اهل بیت(ع) و ولایت مدار بوده اند، زیر سایۀ ایشان تربیت شده اند. آیت الله علوی گرگانی(حفظه الله) می گوید: از روایات می توان به وضوح فهمید که حضور حضرت معصومه(ع) در قم، یکی از دلایل مهم حرم بودن قم است؛ زیرا در روایت به آن اشاره شده است. بنابراین، روایت حرم بودن قم برای اهل بیت(ع) با حضور کریمۀ اهل بیت(ع) ارتباط تنگاتنگ دارد.[۳۲]
آیت الله العظمی فاضل لنکرانی: به نظر من نباید دایرۀ کرامت حضرت معصومه(ع) را به اموری مادی محدود کنیم، به اینکه مثلاً ایشان کوری را بینا می کند یا مریضی را شفا می دهد و مسائل دیگری مثل اینها که بسیار فراوان است؛ ایشان کرامتهای بالاتر از این دارند که آنها باید مورد توجه واقع شود. ما قمی ها می دانیم که واقعاً در کنار سفرۀ آن حضرت نشسته ایم و این همه آثار و برکاتی که شامل ما شده، همه به برکت حضرت معصومه(ع) است؛ و الا قم نه آب و هوای مناسبی دارد و نه جای دیدنی حسابی دارد. وجود قبر مطهر کریمۀ اهل بیت(ع) در اینجا مزیتی است که در جاهای دیگر پیدا نمی شود، جز آنجایی که امام مدفون است.[۳۳]
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی: درباره حضرت فاطمه معصومه(ع) مطالبی هست که دربارۀ کم تر کسی از امامزادگان دیده می شود. امام صادق(ع) فرمودند: «فرزندی از ما در قم دفن می شود که به برکت او شیعیان وارد بهشت می شوند.» این، تعبیر خیلی وسیع و گسترده ای دارد که شامل آنان که قابل شفاعتند و لیاقت شفاعت را دارند، می شود. در زیارتنامۀ آن حضرت می خوانیم: «یا فاطِمَهُ اِشْفَعِی لی فِی الْجَنَّهِ؛ ای فاطمه! برای من برای ورود به بهشت، شفاعت کن!» و باز می خوانیم: «فَإنَّ لَک عندالله شأناً من الشأن» که این عبارت، گویای نهایتِ عظمتِ آن حضرت است.[۳۴]
محدث قمی(ره) دربارۀ توجه ملاصدرا به زیارت حرم حضرت معصومه(ع) و توسل به آن حضرت، می نویسد: بدان چنان که از بعضی اساتید خود شنیدم، مرحوم ملاصدرا به واسطۀ بعضی گرفتاری ها، از مکان خود به دارالایمان قم که حرم آل محمد (ص) و اهل بیت (ع) است، مهاجرت کرد و به حکمِ: «آنگاه که فتنه ها و بلایا فراگیر شد، پس بر شما باد به قم و اطراف و نواحی آن؛ چراکه بلایا از آن برداشته شده است.» پناه برد به روستایی از روستاهای اطراف قم که در چهار فرسخی قم واقع است و نامش کهک می باشد، و گاهی که برخی از مطالب علمی بر او مشکل می شد، از کهک به زیارت حضرت سیدۀ جلیله، فاطمه معصومه(ع) مشرف می شده و از آن حرم، فیض بر او افاضه می شده است.[۳۵]
آیت الله حسن زاده آملی دربارۀ این سخن ملاصدرا می نویسد: جناب استادم «علامه رفیعی قزوینی» در اولِ رساله ای که دربارۀ حرکت جوهری نوشته، فرمود: در حاشیۀ «اسفارِ» خطی که به خط مرحوم «میرزا علی اکبر حِکمی یزدی» است، به نقل از ملاصدرا آمده است: «هنگامی که این مطالب را در این مقام می نویسم، در کهک که یکی از روستاهای قم است، می باشم، پس به زیارت دختر موسی بن جعفر(ع) به قم رفتم، تا از آن بانو کمک بطلبم و این زمان، روز جمعه بود. پس با یاری خدای تعالی این موضوع برای من کشف شد.»[۳۶]
این همه برکت که در قم به عنوان مرکز تشیع و مدافعان حریم ولایت وجود دارد، از وجود این بانوی کریمه است.
پی نوشت ها:
[۱] شاعر: حسان چایچیان.
[۲] مستدرک سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، علی نمازی شاهرودی، محقق: حسن نمازی شاهرودی، انتشارات جامعه مدرسین، قم، چاپ اول، ۱۴۱۸ق، ج۸، ص۲۵۷، ماده «فطم».
[۳] عوالم العلوم، عبدالله بن نورالله بحرانی اصفهانی، مصحح: محمدباقر موحد ابطحی اصفهانی، مؤسسه امام مهدی(عج)، قم، ۱۳۸۲ ش، ج ۲۱، ص ۳۲۸.
[۴] همان.
[۵] مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آشوب، قم، نشرعلامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ ق، ج ۴، ص ۳۶۷.
[۶] ابوینی، صفت و نسبت به فرزندانی که از یک پدر و مادر باشند، دربرابر ابی و امی به کار می رود.
[۷] انوار المشعشعین، شیح محمدعلی بن حسن کاتوزیان تهرانی، چاپ سنگی، تهران، ۱۳۲۷ق، ج ۱، ص ۲۱۱.
[۸] وسیله المعصومیه، میرابوطالب واعظ تبریزی، ص۶۵؛ الذریعه، آغابزرگ تهرانی، ج ۲۴، ص ۱۰۷؛ کشف الظنون، ج ۲، ص ۱۵۶۵.
[۹] مستدرک سفینه البحار، ج ۸، ص ۲۵۸، ماده فطم.
[۱۰] الحیاه السیاسیه للامام الرضا(ع)، سیدجعفر مرتضی عاملی، دار الاضواء، بیروت، چاپ اول، ۱۳۹۸ ق، ص ۴۲۸.
[۱۱] منتهی الامال، شیخ عباس قمی، کتاب فروشی اسلامیه، تهران، چاپ اول، بی تا، ج ۲، ص ۱۴۹.
[۱۲] تذکره الخواص من الامه فی ذکر خصائص الائمه، ابن جوزی، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۲۶ ق، ص ۳۱۵؛ رک: بحار الانوار، ج ۴۸، ص ۲۸۶.
[۱۳] منتهی الامال، ص ۱۶۱.
[۱۴] شهیده غربت، یوسف علی یوسفی، نشر زائر، قم، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش، صص ۱۴۲ – ۱۴۳.
[۱۵] همان، ص ۱۴۲.
[۱۶] اعلام النساء المؤمنات، محمد حسون و ام علی مشکور، نشر اسوه، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۱ق، ص ۶۹۲؛ بارگاه معصومه تجلیگاه فاطمه زهرا(ع)، سید جعفر میر عظیمی، انتشارات مشهور، قم، چاپ اول، ۱۳۸۳ش، صص ۳۵ – ۴۳.
[۱۷] کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، مصحح: علامه عبدالحسین امینی(ره)، دارالمرتضویه، نجف اشرف، ۱۳۵۶ ش، ص ۳۲۴.
[۱۸] الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ ق، ج ۱، ص ۲۹۱.
[۱۹] عوالم العلوم و المعارف والاحوال الامام علی بن ابی طالب(ع)، عبدالله بن نورالله بحرانی، موسسه امام مهدی(عج)، قم، ۱۳۸۲ ش، حدیث الغدیر، ص ۱۲۱.
[۲۰] الغدیر، علامه عبدالحسین امینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ج ۳، صص ۱۹۹ -۲۰۱.
[۲۱] عوالم، ج ۲۱، ص ۳۵۴، ح ۳، الغدیر، ج ۱، ص ۱۹۷؛ بحار الانوار، ج ۳۶، ص ۳۵۳.
[۲۲] بحار الانوار، ج ۶۸، ص ۶۸؛ عوالم، ج ۲۱، ص ۳۲۵؛ سفینه البحار، ج ۲، ص ۷۲۹.
[۲۳] الکشاف، جارالله زمخشری، دار الکتب العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۷ق، ج ۴، صص ۲۲۱-۲۲۰.
[۲۴] بحار الانوار، ج ۶۸، ص ۷۷؛ عوالم، ج ۲۱، ص ۳۲۵.
[۲۵] بحار الا نوار، ج ۴۳، ص ۲۴۳.
[۲۶] احزاب/ ۳۳.
[۲۷] بارگاه فاطمه معصومه تجلیگاه فاطمه زهرا(ع)، ص ۳۱.
[۲۸] الحیاه السیاسیه للامام الرضا(ع)، ص ۴۲۸.
[۲۹] حسان چایچیان.
[۳۰] بحار الانوار، چاپ اسلامیه، ج ۶۰، ص ۲۱۴؛ چاپ بیروت، ج ۵۷، ص ۲۱۴.
[۳۱] همان، ص ۲۱۲؛ همان، ج ۵۷، ص ۲۱۲، ح ۲۱؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص ۲۰۴.
[۳۲] شهیده غربت، ص ۱۴۵.
[۳۳] همان، ص ۱۴۲.
[۳۴] همان، ص ۱۴۳.
[۳۵] الفوائد الرضویه، شیخ عباس قمی، تحقیق: ناصر باقری بیدهندی، بوستان کتاب، قم، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص ۶۱۸.
[۳۶] اتحاد عاقل و معقول، حسن حسن زاده آملی، بوستان کتاب، قم، چاپ اول، ۱۳۸۶ش، صص ۱۱۷- ۱۱۸.